Tijd voor innovatie

innovatie

Tijd voor innovatie
Tijdgebrek behoort tot de grote knelpunten bij innovatie door
technologieondernemers. Beleidsmakers besteden aan dit
aangrijpingspunt voor innovatiestimulering weinig aandacht.

H

et ontstaan van knelpunten is het
belangrijkste argument om innovatiebeleid te ontwikkelen. Daarbij krijgen
technologiebedrijven in het midden- en
kleinbedrijf (mkb) traditioneel veel aandacht omdat
zij van belang zijn voor economische ontwikkeling. Technologiebedrijven ontwikkelen en verkopen
nieuwe producten of diensten die zijn gebaseerd op
nieuwe technologie. Deze technologiebedrijven vertalen deze nieuwe kennis in concrete toepassingen.
Daarvan profiteren niet alleen consumenten, maar
ook andere bedrijven die met deze kennis nieuwe
producten en verdere kennis kunnen ontwikkelen
(Jaffe, 1996). Beleidsmakers willen dan ook randvoorwaarden scheppen zodat technologiebedrijven
zich optimaal kunnen ontwikkelen. Veel technologiebedrijven maken gebruik van innovatieregelingen,
zoals de fiscale aftrek voor loonkosten van speur- en
ontwikkelingswerkers (Wet Bevordering Speur- en
Ontwikkelingswerk, WBSO).

Knelpunten

Jeroen de Jong
Onderzoeker bij EIM

378

ESB

Innovatie wordt door beleidsmakers in beginsel graag
aan de markt overgelaten. Pas als de markt faalt,
wordt ingrijpen door de overheid legitiem geacht.
Het huidige innovatiebeleid is gericht op een aantal
bekende vormen van marktfalen, zoals financierings
problemen van bedrijven die willen innoveren, een
tekort aan technische arbeidskrachten, een gebrek
aan kenniscirculatie en te veel administratieve
lasten (Ministerie van Economische Zaken, 2005).
Innovatiebeleid richt zich al langer op de financieringsproblematiek (Arrow, 1962). Investeringen in
innovatie gaan gepaard met vaste kosten en toeeigeningsproblemen waardoor bedrijven niet alle
voordeel hebben. Investeringen in innovatie blijven
bovendien laag omdat durfinvesteerders innovatiekansen niet hetzelfde beoordelen als ondernemers.
Dergelijke vormen van marktfalen maken overheidsingrijpen legitiem, om deze reden zijn tal van financieel georiënteerde regelingen gecreëerd die technologieondernemers ondersteunen bij de realisatie van
innovaties.
De aandacht voor andere knelpunten is recenter. Het
tekort aan technisch geschoolde arbeidskrachten
wordt aangepakt via versoepelde regelingen voor
kennismigranten en het Platform Bètatechniek dat
de instroom van studenten in bètadisciplines wil

94(4562) 12 juni 2009

stimuleren. Verder wordt kenniscirculatie tussen
universiteiten, onderzoeksinstituten en het bedrijfsleven gestimuleerd met onder andere innovatievouchers en subsidies voor innovatieprogramma’s
waarin kennisinstellingen en bedrijven gezamenlijk
innoveren (Ministerie van Economische Zaken,
2005). In deze kabinetsperiode is het doel om de
administratieve lasten voor ondernemers met maar
liefst 25 procent te verminderen (Coalitieakkoord,
2007). De onderbouwing voor dergelijk beleid komt
niet alleen voort uit marktfalen, maar ook uit de
gedachte dat innovatie gebaat is bij interactie tussen
bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Bij een
gebrek aan interactie krijgen bedrijven problemen
om de benodigde kennis en middelen voor innovatie
te verzamelen (Lundvall, 1992). Het aanpakken van
problemen met arbeidskrachten, kenniscirculatie en
administratieve lasten ligt dan in de rede (O’Doherty
en Arnold, 2003).
Omdat veel innovatieknelpunten afkomstig zijn uit
standaardenquêtes (CBS, 2006) of door belangengroepen worden ingebracht, is het de vraag of het
huidige beleid wel met alle innovatieknelpunten
rekening houdt. In een recent, inventariserend
onderzoek naar de knelpunten van technologie­
ondernemers bleken personeelsgebrek, het aantrekken van financiering en administratieve lastendruk
inderdaad voorname ­nnovatieknelpunten (tabel 1).
i

Tabel 1

Spontaan genoemde knelpunten door
technologie- en reguliere ondernemers in
het mkb (in procenten).

Knelpunt

Personeelstekort
Financieringsproblemen
Administratieve lasten
Tijdgebrek
Ongunstige economische
ontwikkeling
Concurrentie
Huisvestingsproblemen
Gebrekkige infrastructuur
en bereikbaarheid
Turbulente marktontwikke­
lingen
Verkrijgbaarheid en prijzen
van grondstoffen
Arbeidsmigratie

Technologie­ Mkb-onderondenemers
nemers
(N = 450) (N = 1.888)
50
20
27
7
16
53
15
4
7
5
5
5
4

9
3
5

4

2

3

1

0

1

Bron: Timmermans ,2008

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

Verder zijn er verschillen tussen de knelpunten
van technologieondernemers en die van reguliere
ondernemers in het mkb. Het grootste knelpunt in
het mkb, administratieve lasten, werd door technologieondernemers pas als derde genoemd. In
plaats daarvan klaagden technologieondernemers
vaker over personeelstekorten en problemen met
financiering.

Tijdgebrek
Van alle technologieondernemers noemt vijftien
procent het gebrek aan tijd om ambities te verwezenlijken als knelpunt (Timmermans, 2008). Dit
percentage is bijna vier keer zo hoog als bij reguliere
ondernemers, hetgeen opvalt omdat het huidige
beleid dit knelpunt nog niet aanpakt.
De tijdsbesteding van technologieondernemers wijkt
ten opzichte van reguliere ondernemers af (tabel
2). Het aantal gewerkte uren per week is weliswaar
vergelijkbaar (55,8 versus 54,3 uur), maar de aard
van de werkzaamheden verschilt (Van den Berg en
De Jong, 2009). Waar mkb’ers de helft van hun
tijd bezig zijn met uitvoerend werk, zoals productie,
service, reparatie of verkoop, is dit bij technologieondernemers minder dan een vijfde. In plaats daarvan
zijn zij vaker bezig met management mede veroorzaakt doordat technologiebedrijven een verhoudingsgewijs grote omvang hebben: 16,6 versus 11,5 werkzame personen (De Jong, 2006). Een ander verschil
is dat technologieondernemers meer tijd besteden
aan innovatiegerelateerde activiteiten. Wat kennis en
informatie betreft besteden zij meer tijd aan vakbladen, het bijwonen van congressen, het bezoeken van
beurzen, en het volgen van vakgerelateerde cursussen en opleidingen. Daarnaast onderhouden zij actief
externe contacten met klanten, samenwerkingspartners, adviseurs en leveranciers.
Ondanks dat technologieondernemers werk vaker
delegeren, klaagt een flink aantal over tijdgebrek.
Minder dan dertig procent is tevreden over het
eigen timemanagement (Van den Berg en De Jong,
2009). De belangrijkste oorzaak is volgens technologieondernemers een overdaad aan eigen plannen:
men wil te veel tegelijk en heeft daarvoor te weinig
personeel, waardoor men niet aan alle eigen ambi-

ties toekomt (34 procent). Andere oorzaken zijn het onvermogen om werk te
delegeren waardoor met name randzaken als administratie te veel tijd kosten
(28 procent) en gebrekkige eigen planning (15 procent). Voor de hand liggende
oplossingen zijn in de ogen van technologieondernemers het aannemen van extra
personeel of een managementassistent, meer structuur in de organisatie aanbrengen, en het werk beter verdelen over de eigen medewerkers (Van den Berg
en De Jong, 2009).

Gevolgen
Tijdgebrek is een knelpunt dat op technologieondernemers meer van toepassing
is dan op gewone ondernemers. Beter timemanagement stelt technologieondernemers in staat om meer ambitieuze plannen te verwezenlijken, bijvoorbeeld
de ontwikkeling van nieuwe producten, het opzetten van innovatieve samenwerkingsverbanden en kennisoverdracht. Door hun substantiële bijdrage aan
innovatie en de economische ontwikkeling ligt het in de rede om hier in het
innovatiebeleid rekening mee te houden. Naast marktfalen en gebrekkige interactie tussen partijen kunnen ook problemen met de competenties van bedrijven
aanleiding zijn tot overheidsingrijpen. Beleid gericht op het verhelpen van problemen met timemanagement is te verdedigen met het argument dat bedrijven niet
altijd in hun eigen belang kunnen handelen door onvoldoende vaardigheden om
te innoveren (O’Doherty en Arnold, 2003).
Het is maar de vraag of technologieondernemers problemen met hun timemanagement zelf kunnen verhelpen. Het aannemen van extra personeel lijkt eenvoudig, maar word bemoeilijkt omdat technologieondernemers beschikken over
zeer specialistische en veelal impliciete kennis. Een regeling waarbij pas afgestudeerde hogeropgeleiden met subsidie tijdelijk in dienst worden genomen (voorheen de kennisdragers in de mkb-regeling) zou meer soelaas kunnen bieden.
Het is niet verbazingwekkend dat veel technologieondernemers moeite hebben
met de management- en organisatieaspecten van het leiden van een bedrijf. Zij
hebben veelal een technische achtergrond en zijn niet opgeleid om leiding te
geven. Beleidsmakers zouden hierop kunnen inspelen met specifieke interventies
zoals training, opleiding en coaching van individuele ondernemers. Hier zou een
rol kunnen liggen voor bestaande uitvoeringsorganisaties als Syntens. Bij deze
organisaties kunnen ondernemers reeds worden geadviseerd over onderwerpen
als organisatorische innovatie, maar timemanagement is geen expliciet onderdeel
van de dienstverlening. Gezien het aantal technologieondernemers die er problemen mee ervaren, verdient timemanagement, naast het bestaande beleid gericht
op financiering, personeel en administratieve lasten, aandacht.
Literatuur
Arrow, K. (1962) Economic welfare and the allocation of resources for invention. In: Nelson, R. (red.) The rate and direction of
inventive activity: Economic and social factors. Princeton University
Press: Princeton.
Berg, K. van den en J. de Jong (2009) Tijdgebrek: Onzichtbaar
knelpunt van technologieondernemers. EIM: Zoetermeer.
CBS (2006) Kennis en economie 2006: Onderzoek en innovatie in
Nederland. Voorburg/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Tabel 2

Wekelijkse tijdbesteding van techno­­
logieen reguliere ondernemers in het mkb
(in uren).

Activiteit

Kennis en informatie
Externe contacten
Uitvoerend werk
Management
Administratie
Woon-werkverkeer
Totale werkweek

Technologie- Mkb-onderondernemers
nemers ­
(N = 450)
(N = 1.888)
12,0
6,0
12,6
6,7
10,3
27,2
10,0
4,4
5,5
7,1
5,4
2,9
55,8
54,3

Bron: Van den Berg en de Jong, 2009

Coalitieakkoord (2007) Coalitieakkoord tussen de Tweede
Kamerfracties van CDA, PvdA en ChristenUnie, 7 februari 2007.
Jaffe, A. (1996) Economic analysis of research spillovers: ­ mplications
i
for the Advanced Technology Program. U.S. Department of
Commerce, National Institute of Standards and Technology,
Advanced Technology Program, Gaithersburg (Maryland).
Jong, J. de (2006) Technologiebedrijven in het MKB. EIM: Zoetermeer.
Lundvall, B. (1992) National systems of innovation: Towards a theory
of innovation and interactive learning. London: Pinter.
Ministerie van Economische Zaken (2005) Sterke basis voor
top­­­
prestaties, Vernieuwende EZ-instrumenten voor ondernemers.
Ministerie van Economische Zaken: Den Haag.
O’Doherty, D. en K. Arnold (2003) Understanding innovation:
The need for a systemic approach. The IPTS Report, 71, Sevilla:
IPTS.
Timmermans, N. (2008) De grootste knelpunten van MKB- en techno­
logiebedrijven. EIM: Zoetermeer.

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders

te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

ESB

94(4562) 12 juni 2009

379