mening
Meer schuld geen antwoord op crisis
ontwikkelingslanden
De in het westen veroorzaakte crisis heeft niet alleen gevolgen voor
de rijke westerse wereld. Nieuwe schattingen van onder andere
de Wereldbank geven aan dat de armoede van de meer dan 2,5
miljard mensen die nu al van minder dan twee dollar per dag leven
zich zal verdiepen; dat tussen 2009 en 2015 de kindersterfte
tussen de 1,4 miljoen en 2,8 miljoen hoger zal uitvallen; dat
vele tientallen miljoenen mensen meer dan verwacht in extreme
armoede zullen verkeren en dat het aantal mensen op de wereld
dat kampt met chronische honger in 2009 zal stijgen tot meer dan
een miljard.
De overheden van rijkere landen zien de oplossing voor de toegenomen armoede in ontwikkelingslanden vooral in meer IMF-leningen
en handelskredieten. Volgens calculaties van Oxfam (2009) zou
van de 1,1 biljoen dollar aan maatregelen die de G20 onlangs
heeft afgesproken, naar verwachting vijftig miljard vrijkomen voor
lage-inkomenslanden, en dan voornamelijk in de vorm van leningen
die tot een zwaardere schuldenlast leiden. En dat, terwijl nog meer
schulden geen oplossing vormen voor de crisis in arme landen.
Integendeel, ze zijn eerder onderdeel van het probleem.
Tussen 2000 en 2007 hebben de overheden van lage- en lage
middeninkomenslanden 1,228 biljoen dollar aan rente en aflossing betaald, waarvan 140 miljard dollar aan het IMF en de
Wereldbank. Zij zullen dat in de komende crisisjaren moeten
blijven doen. Maar met de huidige economische crisis kunnen deze
landen hun verplichtingen aan kredietverstrekkers niet nakomen
zonder de eigen bevolking te korten op basisvoorzieningen. Dit
hangt in belangrijke mate samen met negatieve exportschokken
(Cohen et al., 2008). Na een jarenlange stijging van exporten
valt de exportgroei voor armere landen nu als gevolg van de crisis
negatief uit (IMF, 2009). Bovendien worden ontwikkelingslanden
op dit moment sterk getroffen door zich terugtrekkende investeerders en beleggers, een daling van meer dan zevenhonderd miljard
dollar vergeleken met 2007 (Wereldbank en IMF, 2009), en afnemende bilaterale ontwikkelingshulpgelden.
Het IMF en de Wereldbank mogen dan trots wijzen op hun voornemen de uitleenvoorwaarden te flexibiliseren, daarmee wordt niet
voorkomen dat tijdens de huidige crisis kapitaal in de vorm van
aflossing en rente blijft wegvloeien uit ontwikkelingslanden, waar
dit kapitaal het hardst nodig is.
IMF-leningen en andere bronnen van schuld, zoals de G20 voorstelt, zijn geen oplossing voor de problemen van lage- en lage
middeninkomenslanden. In feite is een onmiddellijk moratorium
op schulden, een bevriezing van aflossing en rentebetaling, en
schuldkwijtschelding gewenst en gerechtvaardigd voor arme
landen die onvoldoende middelen hebben om de eigen bevolking
tegen de crisis te beschermen. De maatregelen die de president
van de Algemene Vergadering van de VN op 8 mei 2009 heeft
voorgesteld, hebben meer oog voor een houdbare oplossing en
vormen een gepastere reactie op de crisis. Over dit Draft outcome
document van de VN (2009) zou op 1, 2 en 3 juni onderhandeld
worden op de VN Conference on the world financial and economic
crisis and its impact on development, die nu plaatsvindt op 24,
25 en 26 juni. Het stelt voor dat het geld dat de G20 in april
heeft besloten vrij te laten komen via het IMF, niet in de vorm
van schulden, maar in de vorm van giften wordt gealloceerd. Dit
om een verdere vergroting van ongelijkheid te voorkomen. Een
moratorium op schulden en gedeeltelijke schuldkwijtschelding voor
landen waarvan de schuldenlast door de crisis onhoudbaar dreigt
te worden, dient overwogen te worden, stelt het document.
Andere voorstellen zijn dat internationale instellingen die een rol
hebben in de hervorming van het internationaal economisch stelsel
verantwoording moeten gaan afleggen aan een democratische en
representatieve instelling zoals de VN. Supervisie van het IMF
en de WereldBank zouden daar dan ook bij moeten liggen. Rijke
geïndustrialiseerde landen moeten zich onthouden van protectioÂ
nisme en verzekeren dat bailout- en stimuleringspakketten het
economische speelveld niet nog verder verstoren en mondiale
ongelijkheid verder doen toenemen. Volgens het voorstel zijn grote
i
Ânvesteringen in milieu, voedsel, energie, gezondheid en educatie
nodig; niet alleen om de wereldeconomie te stimuleren, maar
ook om de basis te leggen voor een nieuwe duurzame economie,
gebaseerd op de behoeften van mensen en op mensenrechten.
Geschat wordt dat hiervoor een jaarlijks bedrag van drie biljoen
dollar, vijf procent van wereld-bnp, noodzakelijk is. Een onmiddellijke afschaffing van landbouwsubsidies in ontwikkelde landen
om de landbouw in ontwikkelingslanden effectief te stimuleren en
onafhankelijk toezicht door de VN op alle voor het internationaal
systeem belangrijke instituties behoren ook tot de voorgestelde
maatregelen.
Een voorstel dus, dat helpt om de toegenomen armoede in ontwikkelingslanden als gevolg van de crisis te bestrijden en dat een
bijdrage kan leveren aan een minder ongelijke, meer democratische en duurzamere wereldeconomie. Helaas, de Nederlandse
overheid, die de rol van co-facilitator van het VN-congres heeft,
en overheden van andere rijke landen, hebben via enorme diplomatieke druk pro poor en groene voorstellen veranderd gekregen.
Dit voordat er op 1, 2 en 3 juni op de VN-conferentie over onderhandeld kon worden; de conferentie zelf is verschoven naar later
deze maand. Een gemiste kans of beter gezegd: een groot gevaar
voor een  erlijkere en duurzamere wereldeconomie waarin vrij zijn
e
van honger en armoede ook voor hen is weggelegd die er nu onder
lijden.
Literatuur
Cohen, D., H. Djoufelkit-Cottenet, P. Jaquet en C. Valadier (2008) Lending to the
poorest countries: a new counter-cyclical debt instrument. OESO werkdocument nr
269. Parijs: OESO.
IMF (2009) World economic outlook update. January 2009. Washinton D.C.: IMF.
Oxfam International (2009) What happened at the G20? Initial analysis of the
London summit. Oxfam vergaderdocument. Oxford: Oxfam.
VN (2009) United Nations Conference. World financial and economic crisis and its
impact on development. Draft outcome document 1.0, 8 mei 2009. New York: VN.
Wereldbank en IMF (2009) Global monitoring report 2009: a development emergency.
Washinton D.C.: Wereldbank.
Murat Kotan
Coördinator Jubilee Nederland
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
ESB
94(4562) 12 juni 2009
381