Rekenen aan corona #11: Wanneer kunnen we door vaccineren terug naar normaal?

Er heerst opluchting – nu de vaccins er zijn, kunnen we vast snel het oude normaal herstellen. Maar het gaat nog lang duren voordat iedereen gevaccineerd is – volgens minister de Jonge zal pas eind Q3 iedereen “uitgenodigd” zijn. Kan Nederland pas open als iedereen gevaccineerd is of kan dat eerder?

We presenteren hier drie scenario’s om weer open te gaan en we zetten die af tegen de doelstellingen van het overheidsbeleid, te weten (a) beschermen van de kwetsbaren, (b) voorkomen van overbelasting van de zorg en (c) de samenleving zo goed mogelijk draaiend houden. Daarnaast kijken we naar het herstel van zaken die voor veel mensen het leven de moeite waard maken, zoals het recht op zelfbeschikking en bijbehorende vrijheid.

We gaan er vanuit dat de scholen en de kinderopvang snel weer open zijn en ook open blijven. De Britse besmetting cijfers nemen nu snel weer af en en lijkt er geen sprake van verhoogde besmettelijkheid onder kinderen. Het sluiten van scholen doet zoveel schade en is dusdanig disproportioneel dat we die verder niet meenemen.

Vaccins en vaccineren

Europa is gestart met vaccineren met het Pfizer / BioNTech vaccin. Volgens de minister duurt het zeker nog tot begin Q4 voordat “iedereen” gevaccineerd is.

Er is een vrij grote groep mensen over die er voor kiest om zich niet te laten vaccineren. Het lijkt waarschijnlijk dat deze mensen uiteindelijk in aanraking komen met het virus en op die manier natuurlijke immuniteit opbouwen. Dus “iedereen gevaccineerd” bereiken we nooit, maar op een gegeven moment is praktisch iedereen toch immuun.

Er is schaarste aan vaccins. Mensen die natuurlijke immuniteit hebben opgebouwd doordat ze eerder geïnfecteerd zijn geweest met het virus, hoeven dus niet als eerste gevaccineerd te worden, die vaccins kunnen slimmer ingezet worden. Deze groep met natuurlijke immuniteit komt dan later aan de beurt, als ze dat nog wil.

“Snel”: Zo snel mogelijk open (maart-juni)

De snelste manier om open te gaan is in maart conform het risicogestuurde beleid dat we eerder beschreven. Vanaf maart zo’n beetje zijn immers alle hoog-vatbaren gevaccineerd: de mensen in de verpleeghuizen, in de thuiszorg en de verzorgenden daarom heen. Deze mensen kunnen zichzelf niet goed beschermen tegen een eventueel rondgaand virus. Alle andere mensen kunnen zichzelf wel goed beschermen, zoals wij eerder aantoonden. Vanaf maart is risicogestuurd beleid dus zonder onacceptabele risico’s in te zetten.

Als risicogestuurde maatregelen niet acceptabel worden geacht, dan is wachten tot juni noodzakelijk. Vanaf maart zijn weliswaar de mensen in de langdurige zorg beschermd, maar nog niet alle vatbaren: oudere mensen en mensen met ernstige onderliggende aandoeningen. Dat zijn er maximaal 4 miljoen in Nederland. De huidige planning stelt dat zij in juni allemaal zijn gevaccineerd voor zover ze dat willen. Zelfs als het virus vrij rondwaart door Nederland, weten we zeker dat de doelstellingen van de overheid blijvend zijn gerealiseerd: de vatbaren zijn dan goed beschermd en de zorg kán niet meer overbelast raken, omdat in de resterende groep de kans op ziekte en overlijden zo enorm veel lager liggen.

Nederland kan er voor kiezen om dan het oude normaal geheel te herstellen. Culturele sector open, festivals starten op, horeca open, contactonderwijs in het hoger onderwijs volledig hersteld, alle winkels open, nachtclubs weer open, etc. etc

Veel mensen vinden het virus eng en lopen er liever niet tegenaan zolang ze nog niet gevaccineerd zijn. Voor hen is het plezierig om de huidige corona-regels voor het dagelijkse leven grotendeels nog in stand te houden – afstand houden in supermarkten, mondkapjes in het OV, werken op de werkplek en fysiek onderwijs is weer mogelijk, maar indien de betrokkene dat wenst blijven thuiswerken en onderwijs op afstand toegestaan, etc. etc. Mensen krijgen daarmee zoveel mogelijk zelf de mogelijkheid te kiezen welke voorzorgen zij in acht willen nemen. Mensen die niet tot de vatbaren behoren en dus minimale risico’s lopen na besmetting, kunnen zo de draad van hun leven weer oppakken.

Goede argumenten voor snelle opening

Er zijn goede argumenten om in de lente terug te keren naar het oude normaal.

Ten eerste laat SARS-CoV-2 een seizoensbeloop zien. In 2020 hebben we geleerd dat tussen mei en oktober er weinig ziektelast plaatsvindt van dit virus. Ook weten we dat de normale ziekenhuis belasting in de zomermaanden veel lager is dan in andere periodes van het jaar. Dat maakt de lente zeer geschikt om open te gaan.

Ten tweede is inmiddels een fors deel van de bevolking immuun voor COVID 19 door een eerdere besmetting. Volgens de RIVM modellen zijn nu al 3 miljoen Nederlanders inmiddels besmet geweest met SARS-COV2 en dat aantal zal nog verder groeien. Tegen die tijd is dat rond de 20% van de bevolking en in de grote steden en onder jongeren ligt dat percentage nog flink hoger. Zij zijn immuun en dat draagt bij aan vertraging van de verspreiding.

Indien het MBO en hoger onderwijs al in maart weer fysiek wordt toegestaan dan wordt dit proces van het bereiken van immuniteit versneld. Op korte termijn leveren de besmettingen onder jongeren een risico op voor vatbaren, omdat jongeren de besmetting kunnen overdragen. Op termijn van enkele maanden leveren ze juist een bijdrage aan het bedwingen van de crisis, door hogere immuniteit. Ook vanwege de hoge kosten van gemist onderwijs is het daarom van belang fysiek onderwijs zo snel mogelijk weer toe te staan.

Als gekozen wordt voor “Snel”, is het waarschijnlijk dat het virus nog deels rondgaat in de groep die dat minder erg vindt. Momenteel is het aantal positieve corona tests een belangrijke parameter van het overheidsbeleid. Die parameter heeft in ”Snel” geen waarde meer. Het lijkt zinniger om het testen dan weer te beperken tot mensen die alleen ernstige klachten ontwikkelen, zoals de WHO adviseert.

“Snel” herstelt het snelste en het meest uitgebreid de vrijheid, het recht op zelfbeschikking, het hoger onderwijs, de economie en veel van wat het leven waardevol maakt.

“Laat”: pas open als iedereen die dat wil gevaccineerd is (oktober)

Het andere uiterste is wachten tot iedereen die dat zou willen, gevaccineerd is. Dat duurt langer, tot begin Q4. Momenteel kiest de overheid ervoor om haar drie corona-doelstellingen te realiseren door het virus zo veel mogelijk weg te houden uit de samenleving, met lockdowns als zwaarste instrument. De keuze voor “Laat” betekent dan ook een voortzetting van dit beleid. Met een beetje geluk zijn lockdowns niet meer nodig, als de zomer van ‘21 eruit ziet als die van ‘20. Terug naar het echte oude normaal, met contactonderwijs, normaal vrienden en familiebezoek, sport, musea, de horeca, theaters, festivals, etc zal echter moeten wachten tot het hele land “klaar” is met vaccineren, begin Q4.

“Laat” stelt bestrijding van corona boven al het andere, zelfs ook boven andere gezondheidsdoelen, net als het huidige overheidsbeleid. Voor de mensen die angstig zijn voor het virus zal “Laat” het meest veilig voelen. De vrijheid, het onderwijs, de economie, fysiek contact en andere zaken die mensen waardevol vinden, blijven het langste beknot, dit is voor iedereen die geen of zeer weinig risico lopen het meest problematisch.

“Geleidelijk”: geleidelijk open met massaal sneltesten en een corona paspoort

Er is ook nog een middenweg, waarbij activiteiten en bijeenkomsten wel starten voordat “iedereen΅ is gevaccineerd, maar met meer controle.

Het idee is dat iedereen de eigen inentingen-status kan opvragen / tonen via een digitaal certificaat. Dit zou kunnen fungeren als een toegangskaartje voor activiteiten waar meerdere mensen bij elkaar komen: theaterbezoek, bioscoop, horeca, nachtclubs, festivals, etc. etc.

We weten inmiddels dat als iemand besmet is geweest met het coronavirus, de kans op een herinfectie heel erg klein is. Je kunt zelfs zeggen dat een eerdere besmetting met SARS-COV2 beter beschermt tegen COVID-19 dan de vaccins. Het is dan ook heel logisch om dit toe te voegen aan het digitale certificaat: beschermd tegen het virus door een eerdere infectie, aangetoond met een positieve PCR of antigen-test.

Zo zou je middels het digitale certificaat drie pijlers van bescherming kunnen laten zien: (a) middels het vaccin (b) middels een doorgemaakte infectie aangetoond met een PCR-test of (c) middels een antistoftest.

Het is wellicht ook mogelijk om “Geleidelijk” nog uit te breiden met sneltesten aan de deur, bij een negatieve uitslag wordt toegang verleend. Daar kleven wel bezwaren aan. Elke test kent fout negatieven – dus het is niet te voorkomen dat er toch enkele mensen naar binnen gaan die besmettelijk zijn. Daarnaast is er het probleem van vals positieven en het feit dat alleen de ‘zeer sterk en sterk positieve’ testuitslagen mogelijk ook besmettelijkheid suggereren. Bij de huidige niet-kwantitatieve communicatie over de testuitslag, zonder medische beoordeling vooraf, wordt zo een grote groep mensen dan de toegang ontzegd en wordt hen waarschijnlijk zelfs gevraagd in quarantaine te gaan, terwijl ze dus niet besmettelijk zijn.

Leidt mogelijk tot sociale druk

Een belangrijk nadeel van “Geleidelijk” is dat er mogelijk sociale druk ontstaat op vaccineren. Voor sommige mensen voelt vaccineren niet logisch. Gezonde en jongere mensen lopen zeer kleine risico’s na besmetting met het virus. De werkzaamheid van het vaccin in deze groep is dan ook nooit hard te maken, simpelweg omdat ernstige COVID-19 in deze groep zo weinig voorkomt dat het niet mogelijk is om wetenschappelijk een significant voordeel vast te kunnen stellen. Het is moeilijk verdedigbaar en lijkt onethisch dat een maatschappij grote groepen mensen impliciete dwang oplegt tot het ondergaan van een medische behandeling, als de voordelen van die behandeling voor henzelf niet aantoonbaar zijn.

Natuurlijk zijn er ook veel mensen die er voor kiezen om zich te laten vaccineren zodat ze het virus niet meer kunnen verspreiden, al moet dat effect van de vaccins dus nog aangetoond worden.

Ook zijn er mensen die immuniseren met nieuw ontwikkelde vaccins waarvan de lange termijn effecten nog onbekend zijn niet acceptabel vinden. Het gaat dan om met name jongere, minder vatbare mensen. Zij willen dat nog onbekende risico niet nemen als ze dat afwegen tegen het bekende lage risico van corona. Iedereen heeft recht op een eigen risico inschatting en zelfbeschikking rond de nieuwe vaccins en dus is impliciete dwang moeilijk verdedigbaar.

Voordelen geleidelijk scenario

Het voordeel van “Geleidelijk” is dat het land voor grote groepen al “open” kan in maart-juni, nog voor iedereen de kans heeft gehad zich te laten vaccineren. Er is dus snel een gedeeltelijk herstel van het oude normaal. Voor mensen die grote angst voelen voor het virus zal “Geleidelijk” ook veilig voelen, omdat het virus dan zoveel mogelijk wordt weggehouden uit de samenleving. De impliciete dwang bij dit scenario kan ook problematisch zijn. De vrijheid voor mensen om zélf te kiezen hoe ze om willen gaan met het virus, blijft beknot.

Conclusie

Elk van de beschreven opties kent voor en nadelen. Herstel van vrijheid, recht op zelfbeschikking en herstel van de economie zijn het grootste in “Snel”. Daar staat tegenover dat er mensen zijn die veel angst voelen voor het virus, die voelen zich misschien meer thuis bij ”Laat” of “Geleidelijk”, waarbij “Geleidelijk” het voordeel heeft dat de economie sneller hersteld wordt, maar een risico kent van impliciete dwang op vaccineren. Ten slotte beknotten zowel “Laat” als “Geleidelijk” het recht op zelfbeschikking langdurig.