Promotiebespreking: Emil van Eck

Nederland telt wekelijks 900 warenmarkten. Door de komst van marktkooplieden in de vroege ochtend worden de centra van stadsbuurten en dorpen omgetoverd tot levendige, vrij toegankelijke publieke ruimten, waar mensen elkaar ongehinderd kunnen ontmoeten. De sociale functie van markten is veelvuldig onderzocht. Zo stellen onderzoekers dat interacties op markten kunnen leiden tot wederzijdse erkenning, begrip en handelingen waarin mensen zorg dragen voor elkaar. Kooplieden spelen hierin een centrale rol.

Ondanks de sociale zorgfunctie die markten kunnen vervullen, bevinden veel markten zich in zwaar weer. Lokale overheden worstelen met teruglopende bezoekersaantallen en toenemende leegstand.

Om het tij te keren kiezen gemeenten veelal voor een gebiedsgerichte aanpak om markten in sociale zin te veranderen. Door middel van private bestuursvormen (verzelfstandiging) en ingrepen in de samenstelling van kooplieden (branchering) proberen beleidsmakers markten nieuw leven in te blazen.

In mijn proefschrift analyseer ik de ­gevolgen van deze beleidsingrepen voor het dagelijkse leven. Ik heb vier jaar lang ­onderzoek gedaan naar de levens van kooplieden die werkzaam zijn op twee Nederlandse warenmarkten: de dagelijkse Plein ’40-’45-markt in Amsterdam Nieuw-West en de weekmarkt van Valkenswaard, een dorp ten zuiden van Eindhoven.

De resultaten tonen dat de dominante beleidsaanpak gericht is op het aantrekken van hogere inkomensgroepen om zodoende de weg vrij te maken voor de economische en commerciële opwaardering van markten. Het onderzoek naar de Plein ’40- ’45-markt maakt inzichtelijk dat voornamelijk kooplieden met een migratieachtergrond gestigmatiseerd worden om dergelijke vernieuwingsstrategieën – in dit geval het aantrekken van ‘kwalitatieve’ ondernemingen en het gedeeltelijk sluiten van de markt – te rechtvaardigen. Deze stigmatisering leidt op de korte en lange termijn tot de ondermijning en uitsluiting van de meest kwetsbare kooplieden die niet kunnen of willen voldoen aan de consumptienormen van de middenklasse. Deze ontwikkeling brengt niet alleen hun toekomst in gevaar, maar ook die van markten als sociale, inclusieve en breed toegankelijke plaatsen.

De huidige beleidsaanpak lost de economische problemen van markten niet structureel op, maar verdringt en verplaatst deze door de toegankelijkheid van markten te beknotten. Ik pleit voor een nieuwe ­beleidsdefinitie van toekomstbestendige markten, waarin niet de commerciële uitkomst, maar het collectieve belang voorop staat. Door kooplieden persoonlijk te ondersteunen en vrije toegang tot markten te blijven verschaffen, kunnen zowel de economische als sociale waarden van markten gewaarborgd worden.