Met Mirrlees is een intellectuele grondlegger van de moderne openbare financiën heengegaan. Zijn belangstelling voor de economie liep via de wiskunde. Toen het schoolhoofd ooit aan Mirrlees vroeg wat hij wilde worden, antwoordde hij: hoogleraar wiskunde. Tijdens zijn wiskundestudie, eerst in Edinburgh, later in Cambridge, kwam hij in aanraking met economie. Hij verdedigde in 1963 zijn proefschrift en werd in 1968 op 32-jarige leeftijd hoogleraar in Oxford. Daar bleef hij werken totdat zijn vrouw overleed in 1993. Toen keerde hij terug naar Cambridge, waar hij werkte tot aan zijn emeritaat. Hij kreeg in 1996 samen met William Vickrey de Nobelprijs voor de economie.
Optimaal belastingtarief
Mirrlees’ belangrijkste wetenschappelijke bijdragen bevinden zich op het gebied van de optimale-belastingtheorie en de principaal-agenttheorie. De eerste fundamentele bijdrage van Mirrlees is het oplossen van de vraag die Vickrey al in 1945 stelde: hoe hoog moet het optimale belastingtarief zijn bij een bepaald inkomen? Vickrey formaliseerde het standaardprobleem dat herverdelingswinsten uitruilt tegen doelmatigheidsverliezen. Maar Vickrey liep vast op de wiskunde. De formule voor de optimale belastingtarieven was volgens hem “een volkomen onhandelbare uitdrukking” (Vickrey, 1945).
Meer dan 25 jaar later lukt het Mirrlees (1971) wel om een oplossing te vinden in zijn beroemde artikel in The Review of Economic Studies. Mirrlees past wiskundige technieken uit mechanism design toe. Iedereen die probeert om het artikel van Mirrlees te lezen, wordt overweldigd door de wiskundige complexiteit en het vrijwel ontbreken van economische intuïtie. “Het probleem lijkt nogal ingewikkeld, zelfs in de meest simpele gevallen”, concludeerde Mirrlees met kenmerkend gevoel voor understatement. Pas na bijdragen van Diamond (1998) en Saez (2001) werd zijn model echt begrepen.
Minder bekend is Mirrlees’ synthese over de optimale-belastingtheorie (Mirrlees, 1976a). Dit is mogelijk zijn moeilijkst te doorgronden artikel, waarin hij probeert af te leiden hoe de overheid simultaan alle belastingen op inkomen en goederen moet optimaliseren. De grap onder collega’s is dat alles wat we moeten weten over optimale belastingen in dit artikel staat, maar dat we het alleen nog niet weten.
Contracten
De tweede fundamentele bijdrage van Mirrlees is de afleiding van het optimale niet-lineaire incentive-contract tussen principaal en agent (Mirrlees, 1974; 1976b; 1999). Mirrlees gebruikt hierbij dezelfde wiskundige technieken als bij de afleiding van de optimale inkomstenbelasting. Opmerkelijk genoeg kan de first-best oplossing worden bereikt als de principaal de agent maar oneindig zwaar kan straffen bij nalatigheid: ‘boil-in-oil’ is optimaal. “Verontrustend”, volgens Mirrlees. Saillant detail is ook dat Mirrlees zijn ‘The theory of moral hazard and unobservable behaviour’ al in 1975 had geschreven, maar toentertijd door wetenschappelijke tijdschriften werd afgewezen. Het werd pas in 1999 in The Review of Economic Studies gepubliceerd nadat hij de Nobelprijs had gekregen.
Productie-efficiëntietheorema
De derde fundamentele bijdrage is het productie-efficiëntietheorema dat Mirrlees samen met Peter Diamond heeft ontwikkeld (Diamond en Mirrlees, 1971a; 1971b). Dit artikel wordt door The American Economic Review tot de twintig belangrijkste stukken gerekend die het blad de afgelopen honderd jaar heeft gepubliceerd. Indien de overheid gedwongen is om verstorende belastingen op inkomen en goederen te heffen, dan zegt het productie-efficiëntietheorema dat productiebeslissingen toch doelmatig moeten zijn. Dit vormt de basis voor een aantal belangrijke economische principes. Het is niet optimaal om intermediaire goederen te belasten, bronbelastingen (zoals de vennootschapsbelasting) te heffen, het speelveld tussen sectoren ongelijk te maken of vrijhandel te belemmeren. Ook moet de overheid marktprijzen en marktdiscontovoeten gebruiken in maatschappelijke kosten-batenanalyses.
Beleid
Mirrlees had ook belangstelling voor het economische beleid. Zijn handboek voor beleidsanalyse in ontwikkelingslanden vergaarde faam (Little en Mirrlees, 1974) en hij was de naamgever en coauteur van The Mirrlees Review (Mirrlees et al., 2011), een baanbrekende studie naar de economie van belastingheffing (deel I) en een beleidsadvies over belastingen voor de Britse overheid (deel II).
Sir James A. Mirrlees wordt alom geprezen vanwege zijn bescheidenheid, beschaving en begaafdheid. Wie vandaag de dag wetenschappelijke artikelen over optimale belastingen leest, zal heel vreemd opkijken als daarin niet naar zijn werk wordt verwezen.
Literatuur
Diamond, P.A. (1998) Optimal income taxation: an example with a U-shaped pattern of optimal marginal tax rates. The American Economic Review, 88(1), 83–95
Diamond, P.A. en J.A. Mirrlees (1971a) Optimal taxation and public production I: production efficiency. The American Economic Review, 61(1), 8–27.
Diamond, P.A. en J.A. Mirrlees (1971b) Optimal taxation and public production II: tax rules. The American Economic Review, 61(3), 261–278.
Little, I.M.D. en J.A. Mirrlees (1974) Project appraisal and planning for developing countries. New York: Basic Books.
Mirrlees, J.A. (1971) An exploration in the theory of optimum income taxation. The Review of Economic Studies, 38(2), 175–208.
Mirrlees, J.A. (1974) Notes on welfare economics, information and uncertainty. In: M. Balch, D. McFadden en S.-Y. Wu (red.) Essays on economic behavior under uncertainty. Amsterdam: North Holland.
Mirrlees, J.A. (1976a) Optimal tax theory: a synthesis. Journal of Public Economics, 6(4), 327–358.
Mirrlees, J.A. (1976b) The optimal structure of incentives and authority within an organization. The Bell Journal of Economics, 7(1), 105–131.
Mirrlees, J.A. (1999) The theory of moral hazard and unobservable behaviour: Part I. The Review of Economic Studies, 66 (1), 3–21.
Mirrlees, J.A., S. Adam, T. Besley et al. (2011) The Mirrlees Review: Dimensions of tax design (vol. I), Tax by design (vol. II). Oxford: Oxford University Press.
Saez, E. (2001) Using elasticities to derive optimal income tax rates. The Review of Economic Studies, 68(1), 205–229.
Vickrey, W. (1945) Measuring marginal utility by reactions to risk. Econometrica, 13(4), 319–333.
Auteur
Categorieën