Essay: Van slimste regio naar de nieuwe Silicon Valley

Ruimtelijk ESB

Ruimtelijk

Essay:
Van slimste regio naar de
nieuwe Silicon Valley
Erik
Vermeulen
Hoogleraar aan de
Universiteit van
Tilburg

W

at kunnen overheden doen om het
oprichten van technologische en
innovatieve startups en hun verdere groei en ontwikkeling te stimuleren? In navolging van het succes van Silicon Valley in de Verenigde Staten is er in veel landen – ook
in Nederland – een Valley-denken ontstaan waarbij
overheden proberen dit succes na te bootsen. Dit is
niet vreemd wanneer men bedenkt dat bedrijven zoals Apple en Google in garages in de Bay Area in Californië zijn begonnen en relatief snel zijn uitgegroeid
tot multinationals die niet alleen op een onnavolgbare
wijze hebben bijgedragen aan de economische groei
en werkgelegenheid, maar ook de levensomstandigheden van mensen hebben veranderd en verbeterd. Voor
het creëren van zo’n Silicon Valley-achtige omgeving
of ‘innovatie-ecosysteem’ zijn natuurlijk ondernemers
en investeerders nodig. Het is dan ook niet verrassend
dat overheden het starten van en investeren in ondernemingen proberen te bevorderen. Het aanpassen en
vereenvoudigen van wet- en regelgeving is dan vaak
een eerste stap. In Nederland is de invoering van het
nieuwe bv-recht – dat het voor startende ondernemers
gemakkelijker gemaakt om een bv op te richten – in
oktober 2012 een goed voorbeeld. Daarnaast kunnen
belastingvoordelen het oprichten van bedrijven en het
investeren in beginnende bedrijven stimuleren. Oudstaatssecretaris Vermeend heeft bijvoorbeeld tijdens
de Week van de Ondernemer in Utrecht in april 2014

Jaargang 99 (4698S) 20 november 2014

gepleit voor fiscale maatregelen die het financieren
van startup-bedrijven in Nederland aantrekkelijker
moeten maken. Risico-investeerders en ondernemers
onderschrijven dit pleidooi.
Ondanks het feit dat het verkrijgen van risicodragend kapitaal nog steeds de grootste uitdaging is voor
ondernemers, lijkt de toekomst voor Nederland rooskleurig. Het Amerikaanse tijdschrift Fortune heeft in
september 2012 al voorspeld dat de Brainport-regio
rondom Eindhoven wel eens de nieuwe Silicon Valley
kan worden. Maar hoe reëel is deze voorspelling? Op
het gebied van onderzoek en ontwikkeling is er geen
twijfel mogelijk: de Brabantse regio behoort tot de
slimste en economisch sterkste regio’s ter wereld. Fortune wijst op de High Tech Campus in Eindhoven die
wordt gezien als een broedplaats van talent, creativiteit
en inspiratie. Toch moet worden geconcludeerd dat
Brainport nog niet de allure, energie en aantrekkingskracht heeft van Silicon Valley, dat, naast het aantal
snelgroeiende ondernemingen dat zich heeft ontpopt
tot dominante wereldspelers, natuurlijk opvalt door
de grote hoeveelheid aanwezig risicokapitaal. Zelfs
wanneer we Brainport vergelijken met andere Silicon
Valley-achtige gebieden in Europa lijken startende ondernemingen beter te gedijen en sneller te groeien in
bijvoorbeeld Berlijn, Cambridge, Helsinki, Londen
of Stockholm. De volgende twee vragen rijzen dan:
Welke ingrediënten maken Brainport een aantrekkelijk innovatie-ecosysteem voor snelgroeiende onderne-

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

29

ESB Dossier Ecosystemen voor ondernemen

mingen? Welke maatregelen moeten worden genomen
om de positie van Brainport als innovatie-ecosysteem
verder te verbeteren?
De Triple Helix

De regio rondom Eindhoven was van oudsher een
industrieregio waarin – en in dit opzicht zijn er zeker
gelijkenissen met Silicon Valley – bedrijven als Philips,
DAF en later ook ASML zich hebben ontwikkeld tot
de meest concurrerende ondernemingen ter wereld.
Deze multinationals hadden een dominante positie,
zij droegen bij aan de economische groei in de regio en
leverden ook een belangrijke bijdrage aan de werkgelegenheid bij de toeleveranciers die zich rond de multinationals hadden gevestigd. Begin jaren negentig werd het
door de massaontslagen bij DAF en Philips echter pijnlijk duidelijk dat een regio niet afhankelijk kan zijn van
één of van relatief weinig grote industriële bedrijven.
De regio moest zich, mede door de toenemende druk
van lagelonenlanden, transformeren van industrieregio
tot een op kennis en innovatie gerichte omgeving. Lokale overheden en bedrijven gingen nauwer samenwerken om zo een duurzame economische groei te realiseren en te waarborgen. Ook kennisinstellingen zoals de
Technische Universiteit in Eindhoven speelden hierbij
een belangrijke rol. De overheden gingen zich steeds
meer richten op het creëren van sociale, economische
en politieke voorwaarden die de op innovatie gerichte
regionale samenwerkingen tussen de drie partijen zouden bevorderen. Zo raakte de Triple Helix-gedachte
steeds dieper verankerd in de organisatie van de regio.
Tot op de dag van vandaag is de Triple Helix belangrijk voor Brainport. Volgens de Brainport Monitor 2014 heeft de samenwerking tussen industrie,
onderzoek en overheid een grote bijdrage geleverd
aan de ruim 61.000 banen in de hightechindustrie en
meer dan 11.000 arbeidsplaatsen in de sector Design
in de regio Eindhoven. Bedrijven in de Brainport-regio
investeren jaarlijks 1,67 miljard euro in onderzoek en
ontwikkeling – 24 procent van alle private R&D-uitgaven in Nederland in 2010. De Triple Helix-samenwerking heeft een klimaat gecreëerd dat gunstig is voor
innovatie, waardoor Brainport ook een logische vestigingsplaats zou moeten zijn voor snelgroeiende, op
technologie en design gerichte ondernemingen. De cijfers lijken deze aanname te bevestigen. Het jaar 2013
werd gekenmerkt door het grootste aantal hightechvestigingen – bijna 6800 – in de regio van de afgelopen
tien jaar. Hetzelfde geldt voor de sector Design met
30

bijna 5300 vestigingen. Daarnaast laat een recent rapport (2013) van ScienceWorks – een bureau dat valorisatie van wetenschappelijke kennis ondersteunt – zien
dat Brainport ook op het gebied van startup-bedrijven
hoge ogen lijkt te gooien. Eindhoven telt bijvoorbeeld
aanzienlijk meer university spin-off-bedrijven dan andere universiteitssteden in Nederland.
Kijken we echter naar de groei van de vestigingen,
dan wordt duidelijk dat er nog een slag kan en moet
worden gemaakt in de regio. Ruim zeventig procent
van de vestigingen in 2013 waren eenmanszaken. Ook
loopt het aantal risico-investeringen achter bij de hierboven genoemde – en meest in het oog springende –
ecosystemen. Om dit te veranderen en de op innovatie
gerichte Triple Helix-samenwerking aantrekkelijker
te maken voor nieuwe snelgroeiende ondernemingen
en investeerders van risicodragend kapitaal, moeten
naast het vereenvoudigen van regelgeving en het introduceren van belastingvoordelen op landelijk niveau
ook meer regionale, Brainport-specifieke, maatregelen
worden genomen. De eerste vraag is wie van de Triple
Helix-partijen het voortouw moet nemen bij het opbouwen van een startup-community binnen het reeds
aanwezige innovatie-ecosysteem: de overheid, het bedrijfsleven of de kennisinstellingen?
Leiderschap

Volgens Brad Feld, een risico-investeerder uit Colorado en schrijver van het populaire boek ‘Startup
communities: building an entrepreneurial ecosystem
in your city’, is het antwoord duidelijk. Een startupcommunity moet worden opgebouwd en geleid door
de ondernemers zelf. De overheid, kennisinstellingen,
investeerders en adviseurs spelen hierbij slechts een
ondersteunende rol. Toch kan deze leiderschapsrol
ook tijdelijk door de overheid worden vervuld. Vooral
burgemeesters spelen steeds vaker een rol van doorslaggevende betekenis bij de ontwikkeling van startupcommunity’s. Hierbij valt te denken aan burgemeester
Bloomberg van New York die in het begin van 2013
het programma ‘We are made in NY’ lanceerde, met
als doel New York als aantrekkelijke stad voor ondernemers op de kaart te zetten en overheidsdiensten
toegankelijker te maken voor startende bedrijven. In
Japan trekt de jonge burgemeester Takashima (40 jaar)
momenteel de startup-kar. Hij is bezig zijn stad Fukuoka in het zuidwesten van Japan om te bouwen tot
een van de meest aantrekkelijke startup-steden in Azië.
In Nederland is Rob van Gijzel, die naast burge-

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

Jaargang 99 (4698S) 20 november 2014

Ruimtelijk ESB

meester van de gemeente Eindhoven ook voorzitter
is van de Stichting Brainport – dat kan worden gezien als het formele samenwerkingsverband tussen de
Triple Helix-partijen –, een groot promotor van de
Brainport-regio. Onder zijn leiderschap heeft Brainport Eindhoven wereldwijd bekendheid verworven
als innovatie-ecosysteem. Zo heeft hij er mede voor
gezorgd dat het Intelligent Community Forum – een
internationale denktank op het gebied van economische en sociale ontwikkeling in de 21e eeuw –
Eindhoven met de unieke Triple Helix-samenwerking
heeft uitgeroepen tot de Intelligent Community of the
Year in 2011. Deze prestigieuze internationale erkenning heeft er vervolgens in 2012 aan bijgedragen dat
het tijdschrift Fortune Brainport – met de High Tech
Campus in Eindhoven als belangrijkste component –
heeft genoteerd als een van de beste clusters voor innovatie en startupbedrijven ter wereld. De toenemende
internationale aandacht verklaart natuurlijk ook waarom Forbes Magazine Eindhoven heeft ontdekt als de
meest inventieve stad ter wereld – met 22,6 patenten
op elke 10.000 inwoners – in 2013. De als tweede gerangschikte stad San Diego, die wordt beschouwd als
de ‘hoofdstad’ van de cleantechindustrie, heeft maar
8,9 patenten per elke 10.000 inwoners.
Het promotiewerk van Rob van Gijzel, die per januari 2013 ook voorzitter is van de World Intelligent
Community Forum Foundation – de stichting achter
de benoeming van slimste regio ter wereld –, zorgt
ervoor dat Eindhoven steeds vaker hoog op nationale
en internationale ranglijsten eindigt. Denk hierbij aan
de koppositie die Eindhoven in 2014 inneemt op de
Elsevier-ranglijst van economisch best presterende
regio’s in Nederland en de hoge notering die de regio
heeft op de lijst van top ICT-hubs die in april 2014
door de Europese Commissie is gepubliceerd. Het feit
dat Eindhoven in 2014 door de Foreign Direct Investment Index van de Financial Times is uitgeroepen tot
een van de beste Europese steden om in te investeren –
na Londen en Helsinki, maar nog voor Cambridge en
Berlijn – lijkt te impliceren dat Brainport ook als startup-community steeds meer erkenning krijgt. Komt
de voorspelling van Fortune dat Brainport wel eens de
nieuwe Silicon Valley kan worden, dan toch uit?
Van Triple Helix naar Penta Helix

Het meest opmerkelijke verschil tussen Brainport en
Silicon Valley is het feit dat in Silicon Valley ondernemers en risico-investeerders – naast de overheid, het
Jaargang 99 (4698S) 20 november 2014

bedrijfsleven en kennisinstellingen – een integraal onderdeel uitmaken van het innovatie-ecosysteem. Het is
dus niet verwonderlijk dat de Triple Helix-partijen in
Brainport proberen aansluiting te zoeken bij ondernemers en risico-investeerders en hun adviseurs. De regio
heeft duidelijk ingezet op het creëren van een zogenaamde Penta Helix. Er is een accelerator-programma
(NEXTOEM) gestart met het doel om lokale Penta
Helix-partijen bij elkaar te brengen om zo ondernemerschap en risico-investeringen te bevorderen en ont-

een startup-community moet
worden opgebouwd en geleid door
de ondernemers zelf

wikkelingen in het innovatie-ecosysteem te versnellen.
De overheid speelt een belangrijke rol bij deze ontwikkelingen. Deze rol varieert van initiator tot facilitator
– en soms zelfs investeerder. Als initiator kan de overheid door middel van het organiseren van bijeenkomsten en evenementen Penta Helix-partijen bij elkaar
brengen en netwerken vormen. Brainport Network
Financials is een initiatief om lokale investeerders en
ondernemers beter in het ecosysteem te integreren. Bij
de facilitator-rol kan worden gedacht aan het opzetten
van toegankelijke websites met relevante informatie
voor en over startup-bedrijven, investeerders en adviseurs. Als voorbeeld kan de website van ‘We are made
in NY’ (wearemadeinny.com) dienen. Door Brainport
Development wordt er momenteel aan een dergelijke
website gewerkt.
De burgemeester van Eindhoven speelt ook een
belangrijke rol bij het transformeren van Brainport
naar een Penta Helix-samenwerking. Samen met vertegenwoordigers van Brainport brengt hij bezoeken
aan andere innovatie-ecosystemen in Noord-Amerika
en Azië. Met deze bezoeken probeert hij de reputatie
van de regio als startup-community te vergroten. Door
de toenemende internationale belangstelling voor de
Brainport-regio ligt het natuurlijk voor de hand dat

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

31

ESB Dossier Ecosystemen voor ondernemen

banden worden aangehaald met buitenlandse ecosystemen. De bezoeken kunnen ook aanleiding geven tot
nieuwe inzichten in de opzet van innovatie-ecosystemen en de structuur van de Penta Helix. Zo heeft
Communitech in de Waterloo-regio in Canada veel
indruk gemaakt op de Brainport-gemeenschap. Communitech is een ecosysteem – dat is ontstaan rondom
het bedrijf Research in Motion, dat bekend is van de
Blackberry – waarin vooral de commercialisering van
innovatieve technologie en ondernemerschap centraal

met de borderless construct
als uitgangspunt ligt het juist niet
voor de hand om andere ecosystemen
krampachtig na te bootsen

staat. In de loop der jaren hebben in die regio meer dan
duizend technologiebedrijven zich verder kunnen ontwikkelingen. Deze bedrijven, waar ongeveer 30.000
mensen werken, genereren nu meer dan dertig miljard
dollar aan inkomsten.
Naast de overtuigende cijfers is de interesse voor
Waterloo vooral aangewakkerd door de centrale functie die een oude leerlooierij sinds 2010 heeft in de
startup-community. Deze speciale ontmoetingsplaats
voor de Canadese Penta Helix-partijen heeft de ontwikkelingen in Waterloo versneld en heeft zelfs de
interesse van Google gewekt: Communitech maakt
sinds 2013 onderdeel uit van Googles exclusieve
Tech Hub Network. Kan Brainport het succes van
de Waterloo-regio kopiëren? Het organiseren van een
speciale ontmoetingsplek – in de vorm van een oude
fabriek – zal natuurlijk geen probleem zijn in de ooit
door Philips en DAF gedomineerde regio. De locatie is
echter niet de doorslaggevende factor voor de aantrekkingskracht van Communitech. Het succes is vooral
gelegen in het feit dat de community, zoals door Brad
Feld wordt beschreven, is opgebouwd en wordt geleid
door de ondernemers zelf. Het probleem is natuurlijk
dat de in Waterloo bestaande netwerken niet eenvoudig gekopieerd kunnen worden in Brainport.
32

De borderless construct

Toch is de internationale focus die door Rob van Gijzel wordt gestimuleerd belangrijk om te komen tot een
effectief en gebalanceerd innovatie-ecosysteem waarin
Penta Helix-partijen intensief met elkaar samenwerken. Het is opvallend dat nationale en regionale
grenzen steeds minder een belemmering vormen bij
de oprichting en financiering van snelgroeiende hightechbedrijven. Dit kan het ontstaan van een borderless
construct worden genoemd. De mobiliteit van innovatieve ondernemers – ook al worden de visum-vereisten,
in het bijzonder in de Verenigde Staten, steeds strenger
– wordt bewezen door de geweldige ontwikkeling die
bijvoorbeeld het overheidsprogramma Start-Up Chile
(www.startupchile.org) in korte tijd heeft doorgemaakt. De Chileense overheid is in 2010 een programma gestart dat jonge hightechbedrijven de mogelijkheid geeft hun idee verder te ontwikkelen in Santiago.
De bedrijven krijgen 40.000 dollar en een visum voor
een jaar. Volgens CrunchBase heeft Start-Up Chile tot
aan de helft van 2014 al in 700 bedrijven geïnvesteerd,
ongeveer tachtig procent van de ideeën komt uit het
buitenland. Amerikaanse risico-investeerders – velen
van hen hebben een hoofdkantoor in Silicon Valley –
zijn ervan overtuigd dat de beste investeringsmogelijkheden weleens buiten hun eigen regio zouden kunnen
ontstaan, en worden dan ook steeds actiever buiten de
eigen staats- en landsgrenzen. Zij investeren zowel in
de vroege seed-fasen als in de latere groeifasen van nietAmerikaanse startups.
Wat is in het licht van de toenemende mobiliteit
van ondernemers en investeerders de beste strategie
voor Brainport om de Penta Helix optimaal te laten
werken? Met de borderless construct die is ontstaan in
de hightechindustrie als uitgangspunt, ligt het juist niet
voor de hand andere ecosystemen, zoals Silicon Valley of Communitech in Waterloo, na te bootsen door
krampachtig in de regio aanwezige ondernemers en
investeerders te lokaliseren, mobiliseren en aan elkaar
te koppelen. Succesvolle ecosystemen onderscheiden
zich juist door hun unique selling points (USP’s) of hun
comparatieve voordelen die simpelweg niet gekopieerd
kunnen worden, maar juist een reden vormen voor ondernemers en investeerders om zich te verplaatsen. Het
meest in het oog springende recente voorbeeld hiervan
is de geweldige economische ontwikkeling die Los Angeles momenteel doormaakt. De USP’s – de filmindustrie en de internationale haven – van deze Amerikaanse
stad hebben in de laatste jaren gezorgd voor een enor-

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

Jaargang 99 (4698S) 20 november 2014

Ruimtelijk ESB

me groei van oprichtingen en investeringen in startupbedrijven die actief zijn in deze industrieën.
De initiatiefnemers van de Eindhovense accelerator Startupbootcamp HighTechXL hebben de
borderless-construct-ontwikkelingen goed begrepen.
Zij hebben zich bij het opzetten en vormgeven van
hun accelerator in 2013 gericht op de USP’s van de
Brainport-regio die vanwege de historie zijn gelegen in
overwegend technologische hardwaretoepassingen in
markten, zoals halfgeleiders, energie en medische apparaten. Ook is natuurlijk de goed werkende samenwerking binnen de Triple Helix een USP. Om deze
comparatieve voordelen internationaal te promoten
is aansluiting gezocht bij het in Europa succesvolle en
prestigieuze Startupbootcamp. Dit heeft gezorgd voor
de juiste media-aandacht en de interesse gewekt bij talloze ondernemers en investeerders in binnen- en buitenland. Voor de tweede editie van de accelerator, die
in november 2014 van start gaat, zijn 10.000 bedrijven
uit 35 landen gescreend, 1500 bedrijven zijn benaderd. Uiteindelijk kwamen er 225 sollicitaties, waaruit
recentelijk tien bedrijven zijn geselecteerd die gedurende drie maanden het accelerator-programma zullen
doorlopen. De werking van de borderless-constructstrategie wordt overigens uitstekend weergeven door
een van de succesverhalen uit het prille bestaan van
Startupbootcamp HighTechXL. Een van de bedrijven uit de eerste editie, de IJslandse medische startup
Mint Solutions, heeft na succesvol doorlopen van het
accelerator-programma 4,4 miljoen euro opgehaald
bij risico-investeerders in Amsterdam en Frankrijk.
Het bedrijf heeft inmiddels zijn hoofdkantoor naar
Nederland verplaatst. Een prachtig voorbeeld van de
werking van de borderless construct. Het succes van de
USP-strategie biedt natuurlijk geweldige perspectieven voor de verdere ontwikkeling van de Penta Helix
in de Brainport-regio. Wanneer steeds meer ondernemers en investeerders hun weg naar Brainport hebben
gevonden zal een Silicon Valley-achtige allure en aantrekkingskracht kunnen ontstaan.

overheid, het bedrijfsleven en kennisinstellingen, ook
startende ondernemers en investeerders een integrale
rol spelen. De borderless-construct-ontwikkelingen laten zien dat men vooral niet de succesfactoren uit andere regio’s moet proberen na te bootsen of te kopiëren
op regionaal of lokaal niveau. Er moet worden uitgegaan van de USP’s van het ecosysteem. Een volkomen
eigen en onderscheidende identiteit is buitengewoon
belangrijk. De internationale aantrekkingskracht die
hiervan uitgaat zal een intocht van steeds meer nationale en internationale startup-bedrijven en investeerders tot gevolg hebben. De voorbeelden uit Los Angeles en de eigen Startupbootcamp HighTechXL van
Brainport behoeven verder geen toelichting.
De taak om de USP’s van Brainport zowel nationaal als internationaal beter op de kaart te zetten, is
natuurlijk weggelegd voor elk van de drie Triple Helixpartijen. De overheid – vaak onder leiding van de burgemeester – kan hierbij een initiërende en faciliterende
rol spelen. Hierbij kan men denken aan het opzetten
van speciale programma’s – zoals in New York – en het
ondersteunen van internationale evenementen en prestigieuze accelerator-programma’s. Dit kan doorgaan
totdat de ondernemers de leidende rol van de overheid
gaan overnemen. Op dat moment is de ultieme Penta
Helix ontstaan waarin, om de woorden van Brad Feld
te gebruiken, de ondernemers worden gezien als leaders. De overheid, het bedrijfsleven, de kennisinstellingen, de investeerders en eigenlijk iedereen in het
ecosysteem zullen de rol van feeder vervullen. Zal de
Brainport-regio dan de nieuwe Silicon Valley worden?
Het antwoord is nog steeds nee. Silicon Valley is simpelweg niet te kopiëren. Wel zal Brainport, geheel in
de sfeer van de borderless construct, in de toekomst
nauw samenwerken met ondernemers en investeerders
uit Silicon Valley en andere succesvolle ecosystemen.

Conclusie

De Triple Helix-samenwerking heeft de juiste fundamenten gelegd voor het ontstaan van en de verdere ontwikkeling tot een gebalanceerd innovatie-ecosysteem
met een aantrekkelijke startup-community. Bij de promotieactiviteiten van Rob van Gijzel zijn de aspiraties
van de Brainport-regio duidelijk naar voren gekomen.
Er moet een Penta Helix ontstaan waarin naast de
Jaargang 99 (4698S) 20 november 2014

Literatuur
Brad Feld (2012) Startup Communities: Building an Entrepreneurial Ecosystem in Your
City. London: John Wiley & Sons.

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

33