“In onze gefragmenteerde samenleving zijn er niet zo veel momenten van gezamenlijke reflectie. Ik ken er eigenlijk maar een. Het is nog een half jaar weg, voldoende tijd om te reflecteren of wellicht kan de koning voor het goede doel ingezet worden.”
Column ESB
Tijd voor reflectie
E
elke lesdag, gevraagd vijftien minuten
conomie is de wetenschap
te reflecteren op wat ze die dag geleerd
over hoe doelgerichte
hadden en dat op te schrijven. In de
mensen met schaarste
controlegroep was het business as usuomgaan. Naast liefde zijn
al. Op het examen deed de testgroep
vooral tijd en denkvermogen schaars.
het significant (25 procent) beter dan
Omdat deze essentiële zaken niet, of
de controlegroep. Reflectie verbetert
slechts indirect, via de markt verhanprestaties.
deld kunnen worden, hebben econoDe HBS-paper betreft individueel lemen er relatief weinig aandacht aan
ren: interessant voor ondernemingen
besteed. De druk op beide wordt
en het onderwijs (niet onbelangrijk),
steeds groter; alom wordt geklaagd
maar het is niet echt economie. Ecodat het leven zo jachtig is dat de echt
nomie gaat toch vooral over de vraag
belangrijke dingen erbij inschieten.
hoe mensen door samenwerking
Nieuwe technologie en grote materischaarste kunnen verminderen. Leidt
ële welvaart creëren ongekende moeric van damme
reflectie ook in een sociale context tot
gelijkheden voor behoeftebevrediginHoogleraar aan de Universiteit van Tilburg
betere uitkomsten?
gen, maar consumptie vreet tijd.
Een onderzoekslijn die in 1988 door
Time management, je tijd besteden
Jim Andreoni werd opgestart doet
aan de dingen met de grootste toevermoeden dat het antwoord een
gevoegde waarde, wordt steeds belangrijker. Wij Nederlanders zijn daar erg goed in. Van alle voorzichtig ‘ja’ is, met twee belangrijke mitsen: het effect is
OESO-landen werken Nederlandse werknemers gemiddeld kleiner dan in de HBS-paper en niet altijd duurzaam. Het
het kortst. In 2011, 1379 uur, tegenover 1787 in de VS. Een punt is dat in een sociale context reflecteren alleen zin heeft
verschil van 25 procent, terwijl de Amerikanen 25 jaar geleden als anderen dat ook doen. Een macro-economisch coördinaal overwerkt waren. Door minder te werken, hebben wij meer tiespel, dat model staat voor Keynes’ Beauty Contest, kan het
tijd voor belangrijker dingen. Niet voor niets behoren wij tot idee illustreren.
Stel dat elk individu moet kiezen tussen sparen en investeren
de gelukkigste volken ter wereld.
Denkvermogen en tijd zijn gekoppeld. Iemand die het kopje en dat een investering x een netto-rendement rm – x opleerbij houdt is productiever; iemand die het te druk heeft, heeft vert. Hierin is r > 1, terwijl m de minimale investering over
geen tijd om na te denken. Hij vliegt op de automatische pi- alle individuen is. De veronderstelling is dus dat de zwakste
loot: ons oude, emotionele, intuïtieve brein. Maar onze kracht schakel (de grootste pessimist) het rendement bepaalt. Het is
zit juist in onze nieuwe hersenen. Helaas zijn die lui en ko- zaak het minimum te raden en precies zoveel te investeren. Er
men ze pas in actie als ze echt geprikkeld worden (Kahneman, zijn meerdere evenwichten: goede (met hoge m) en slechte.
Die van het eerste type zijn risicovol: je kunt alles kwijtraken.
2011). Hoe kunnen we ze zo goed mogelijk inzetten?
Het antwoord is simpel. We kunnen ons dwingen om na te Meestal raken spelers verstrikt in een slechte uitkomst. Als het
denken door daar tijd voor te reserveren. Er is een virtuous spel gestopt wordt, is er echter tijd om te reflecteren. Na de
circle: reflectie leidt tot betere benutting van onze denkkracht, herstart zien we hogere investeringen. Uit een baisse komt echwat onze productiviteit verhoogt, waardoor we weer meer tijd ter alleen een hausse als ook de zwakste schakel reflecteert en
daardoor meer gaat investeren.
voor reflectie kunnen hebben.
Een recente paper van de Harvard Business School (HBS; Di In onze gefragmenteerde samenleving zijn er niet zo veel moStefano et al., 2014) illustreert dit met een lab- en een veldexpe- menten van gezamenlijke reflectie. Ik ken er eigenlijk maar een.
riment. In het eerste werd aan individuele studenten gevraagd Het is nog een half jaar weg, voldoende tijd om te reflecteren
om binnen twintig seconden uit twaalf getallen met drie cijfers of wellicht kan de koning voor het goede doel ingezet worden.
(twee decimalen) er twee te vinden die bij elkaar opgeteld 10
zijn. Best lastig en nadat ze een aantal opgaven gedaan hadden,
werd een pauze ingelast. De testgroep kreeg de opdracht na te
denken over een goede strategie en deze op te schrijven, terwijl
de controlegroep gewoon uit mocht rusten. Na de pauze deed
de testgroep het significant beter dan voorheen en dan de controlegroep. Reflectie verhoogt de productiviteit.
Literatuur
Het veldexperiment is minstens zo interessant. Het werd uit- Di Stefano, G.F., G. Pisano en B. Staats (2014) Learning by thinking: how
gevoerd met deelnemers aan een bedrijfsopleiding die tien da- reflection aids performance. HBS Working Paper, 14(093).
gen duurde. Deelnemers in de testgroep werd, op het eind van Kahneman, D. (2011) Thinking fast and slow. Londen: Penguin.
Jaargang 99 (4688) 27 juni 2014
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
401