Regeren met modellen

De samenleving zit vol met ingewikkelde systemen, waarvan de dynamiek moeilijk te doorgronden is. Modellen kunnen beleids­makers helpen die dynamiek beter te begrijpen. Maar een te absoluut gebruik van modellen leidt tot een veronachtzaming van met name de sociale werkelijkheid.

Beleidsmakers maken vaak gebruik van modellen om de effecten van maatregelen te voorspellen. Voorbeelden zijn de coronamaatregelen, de stikstofvergunningen en de doorrekening van verkiezingsprogramma’s. De kritiek op het modelgebruik lijkt echter toe te nemen. Is dat terecht? Wat kan er beter?

Als modellenmakers in de wereld van bestuur en beleid geloven dat het model de werkelijkheid is of in de toekomst moet worden, dreigt er gevaar. Dan verdringt technocratie de politiek, of erger nog: helpt deze welke politieke meerderheid dan ook aan de schijn van wetenschappelijke legitimiteit.

Meetfouten in de economie zijn omvangrijk maar worden ­zelden of nooit transparant gerapporteerd. Wat voor impact heeft het negeren van deze meetfouten op economische analyses en beleid?

Ook in 2023 hebben veel partijen meegedaan aan de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s door het Centraal Plan­bureau (CPB). Maar voor het eerst hebben de niet-doorgerekende partijen een meerderheid in de Tweede Kamer, en slechts een van de vier coalitiepartijen heeft een doorgerekend programma. Is de doorrekening nog houdbaar in de huidige vorm?

Op 27 juni hield Lex Hoogduin zijn afscheidsrede aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daaromheen was een symposium georganiseerd met als centraal thema ‘De maakbaarheid van samenleving en economie’. Daarbij kwamen ook de macro-economische modellen aan bod, waar ­Hoogduin vooral de beperkingen van ziet.

Het Centraal Planbureau (CPB) negeert de opbrengsten van onderwijs in zijn economische analyses. Hoewel het lastig is om de opbrengsten van specifieke onderwijsinterventies te schatten, bestaat er zoveel hard wetenschappelijk bewijs dat het CPB niet kan doorgaan met het totaal negeren van onderwijs in de macro-economische modellen.

De biodiversiteit in Nederland vliegt achteruit door depositie van te veel stikstof, en het beleid om deze depositie te beperken levert weinig tot niets op. Het is tijd voor een andere aanpak waarin ook economische factoren worden meegenomen.

In tijden van grote crises hebben macro-economische modellen moeite het beloop van economie op de korte en middellange termijn accuraat te ramen. Toch zijn modellen wel nuttig voor beleidsmakers tijdens een crisis. Hoe kan de inzet tijdens crises verbeterd worden?