promotie
De aids-epidemie is een van de
afhankelijk van de fase waarin de
grootste sociaalmaatschappelijke
epidemie zich bevindt. Is deze net
uitdagingen van deze tijd; wereldwijd
uitgebroken en het bewustzijn laag,
leven 39,5 miljoen mensen met hiv
wordt er weinig geanticipeerd. De
en zijn al ruim 25 miljoen mensen
besparingen zullen dan door de afaan aids gerelateerde ziekten overlegenomen levensverwachting dalen.
den. Naast de fysieke en psychische
Echter, na een stijging kunnen ook
gevolgen heeft aids grote economiin een vergevorderd stadium de
sche consequenties. De ziekte maakt
totale besparingen in een land weer
volledig functioneren vaak onmogelijk
gaan dalen omdat dan de extra
en heeft op den duur arbeidsonbesparingen te niet worden gedaan
geschiktheid tot gevolg. In ontwikdoor de relatief grote groep zieken
kelingslanden waar er nauwelijks
in de maatschappij.
sprake is van een sociaal vangnet,
De invloed van het individuele
Lammers, J. (2008) HIV/
betekent dit vaak een daling van het
hiv-anticiperend spaarmotief op
AIDS, Risk and Intertempo- de besparingen in een land hangt
al schamele inkomen, terwijl tegelijral Choice. Tilburg: Univer- naast de gepercipieerde besmetkertijd de uitgaven door de kosten
siteit van Tilburg.
aan medische zorg toenemen. Niet
tingskans ook af van de individuele
alleen de direct met hiv geconfronrisicohouding en tijdvoorkeur. Deze
teerde huishoudens dragen het economische leed.
voorkeuren zijn bovendien gerelateerd aan het risico
Bedrijven kampen met verminderde effectiviteit van
om met hiv besmet te raken. Economische expeinvesteringen door verzuim, en productiviteitsdaling
rimenten tonen aan dat deelnemers met seksuele
van hun arbeidskrachten. Overheden worden geconervaring meer risicozoekend gedrag vertonen dan
fronteerd met verhoogde uitgaven aan zorg en socideelnemers zonder die ervaring. Zowel hiv-positieve
ale zekerheid, terwijl door de grote groep zieken de
deelnemers als deelnemers met een hoge gepercibelastinggrondslag is aangetast. Onder deze omstanpieerde besmettingskans zijn minder risicomijdend.
digheden kunnen huishoudens op slechts beperkte
Mensen met een hoge tijdvoorkeur, die relatief meer
steun van de overheid rekenen en is een neerwaartse
nut toekennen aan het heden, wegen de toekomstige
spiraal het gevolg. Het is daarom van belang inzicht
kosten van een hiv-besmetting minder zwaar en zij
te krijgen in hoe huishoudens zelf omgaan met deze
vertonen eerder riskant seksueel gedrag. Risicovol
dreigende situatie. Anticiperen seropositieven op de
seksueel gedrag blijkt dus deels een economisch vereconomische gevolgen van hun besmetting door extra
klaarbare keuze. De experimentele data laten zien dat
te gaan sparen? Passen mensen hun spaargedrag op
de risicogroep karakteristieke risico- en tijdvoorkeuren
hun seksuele gedrag aan, ook al voordat eventuele
heeft die het hiv-anticiperend spaarmotief afrembesmetting heeft plaatsgevonden?
men. Juist de groep die dus op een hiv-besmetting
Dit promotieonderzoek laat zien dat in ontwikkelingszou moeten anticiperen, zal dit verhoudingsgewijs in
landen waar weinigen toegang hebben tot een medimindere mate doen.
sche verzekering sparen een alternatief biedt. Sparen
Al met al blijkt dat mensen die zich bewust zijn van
vergroot toegang tot medische behandeling waardoor
de aids-epidemie zowel de vervroegde sterftekans als
hiv-besmette mensen langer in het arbeidsproces
de toename in de verwachte ziektekosten meenemen
kunnen blijven. Ze zijn dan beter in staat zelf deels de
in hun spaargedrag. Binnen de onderzochte groep
economische klappen van hun besmetting op te vanleidt dit per saldo tot een toename van de individuele
gen. Dit verkleint de impact van aids op macroniveau.
besparingen. Deze toename vergroot de mogelijkheAls theoretisch kader is een tweeperiode-levensloopden voor gezinnen om de financiële consequenties
model gebruikt, dat onderbouwd wordt met data uit
van een hiv-besmetting het hoofd te kunnen bieden.
experimenteel onderzoek onder studenten in ZuidMensen die zich dit niet voldoende bewust zijn, zullen
Afrika. De aidsepidemie beïnvloedt het spaargedrag
onvoldoende anticiperen. Naast de focus in de gebruiop twee manieren: enerzijds verlaagt de toename
kelijke preventiecampagnes op het bestaan van aids
in de sterftekans het bedrag dat mensen sparen en
en de preventiemogelijkheden moet er, ook aandacht
anderzijds vergroot de toename in de besmettingkans
komen voor het feitelijke besmettingspercentage en
hun besparingen door de verwachte noodzakelijk
de financiële gevolgen. In Zuid-Afrika draagt bijvoormedische consumptie die nodig is om de ziekte in
beeld twintig procent van de bevolking het virus en
toom te houden. In het proefschrift wordt het tweede
verliezen besmette huishoudens gemiddeld een derde
effect, het hiv-anticiperend spaarmotief genoemd. De
van hun besteedbaar inkomen. Kennis van deze feiten
empirische data laten zien dat dit spaarmotief onder
stimuleert het hiv-anticiperend spaarmotief en kan
zowel geïnfecteerde als niet-geïnfecteerde individuen
risicovol seksueel gedrag verder beperken.
overheerst. Kennis over de besmetting(skans) en het
Judith Lammers
algemene kostenplaatje van een hiv-besmetting vorOnderzoekster bij het Amsterdam Institute for InternatioÂ
men de sleutel tot stijging in de besparingen. Daarom
nal Development (AIID) aan de Universiteit van Amsterdam.
is het totale effect op de besparingen in een land
318
ESB
93(4535) 16 mei 2008