boeken
De redactie nodigt lezers
uit boeken te recenseren
voor deze rubriek
124
ESB
De wetenschappelijke bureaus
arbeidsvoorwaarden van hun
van zowel de VVD als het CDA
werknemers (tweede observahebben het afgelopen jaar een
tie). Hoewel dit vermoedelijk
rapport uitgebracht over het
ook bij eerdere marktwerkingsthema marktwerking. Beide rapoperaties het geval was, is er
porten behandelen zowel de conflinke maatschappelijke discusceptuele vragen rondom marktsie ontstaan over de positie van
werking als sectorspecifieke
werknemers bij de (decentrale)
kwesties. Het rapport van het
aanbesteding van streekvervoer
Wetenschappelijk Instituut van
en de thuiszorg. Het christendehet CDA stelt dat er behoefte is
mocratische rapport wijst hierbij
aan conceptuele helderheid (wat
op de fallacy of composition:
moeten we onder marktwerking
individuele bedrijven kunnen
verstaan en wat niet?) en inzicht
nadeel ondervinden van meer
in de feitelijke ervaringen met
marktwerking, maar voor de
marktwerking (welke effecten
samenleving als geheel kunkunnen worden toegeschreven
nen er grotere baten zijn, die
aan het marktwerkingsbeleid
echter wel worden gespreid over
en hoe verhouden deze zich
een zeer grote groep mensen.
Gradus, R., G. de Jong en J. Prij Dit neemt niet weg dat de
tot de economische theorie?).
(red.) (2007) Lessen in marktHet instituut probeert met een
politieke verleiding bestaat om
vijftiental artikelen van verschil- werking, Christen-Democratische
de belangen van individuele
verkenningen, herfst 2007.
lende auteurs in deze behoefte
bedrijven en hun werknemers
A
 msterdam: Uitgeverij Boom.
te voorzien. De rapporten van
ook als publiek te bestempede wetenschappelijke bureaus
len; wederom een verbreding
van het CDA en de VVD helpen bij een beoordeling
van het begrip publieke belangen. Het behoud van
van pakweg 25 jaar marktwerkingsbeleid. Zij vormen
sectorale werkgelegenheid en verbetering van secdaarmee nuttige input voor het rapport dat het kabitorale arbeidsvoorwaarden zijn echter geen doel van
net op korte termijn uitbrengt over de effecten van
marktwerkingsbeleid. Wel draagt de overheid een
marktwerkingsbeleid (Tweede Kamer, 2007). Het
verantwoordelijkheid in het bevorderen van de totale
formuleren van algemene observaties staat overigens
werkgelegenheid en de brede inzetbaarheid van
wel op gespannen voet met wat misschien nog wel
werknemers.
de belangrijkste constatering is: marktwerkingbeleid
Het hanteren van een breed begrip van publieke
is maatwerk. Desalniettemin kunnen de volgende zes belangen op zich (zelfs als dit zich uitstrekt tot secobservaties geformuleerd worden.
torale belangen) hoeft overigens niet problematisch
De eerste observatie is dat de publieke belangen
te zijn, indien van tevoren helder is welke uitkomsten
(de maatschappelijke belangen die de markt niet
van marktwerking verwacht mogen worden en de
als vanzelf realiseert en daarmee overheidsingrijdiscussie op basis hiervan gevoerd wordt. De kneep
pen legitimeren) in de loop der jaren steeds ruimer
rondom het gesignaleerde onbehagen met marktwerzijn gedefinieerd. Aanvankelijk ligt in het beleid de
king zit hem er juist in dat dit niet altijd het geval is
nadruk op doelmatigheid: het bevorderen van een
geweest. Het verwachtingenmanagement is wellicht
betere aansluiting van aanbod en vraag, productie
tekortgeschoten. Er is dus sprake van een spanning
tegen zo laag mogelijke kosten en de ontwikkeling
tussen ideaal en werkelijkheid. Evidence based en
van nieuwe producten en diensten. De overheid
honesty based policy, zo zou een derde observatie
dient belemmeringen tot toe- en uittreding weg te
kunnen worden samengevat.
nemen, als marktmeester effectief toe te zien op
Beide rapporten zien aanbesteding als een mogelijke
marktgedrag en te bevorderen dat de markt transvorm van overheidsingrijpen als vrije marktwerking
parant is voor consumenten die soepel kunnen
niet haalbaar is. Het VVD-rapport stelt dat de rol
wisselen van aanbieder. Al snel komt er ook meer
van de overheid daarbij beperkt moet worden tot die
aandacht voor (minimum)kwaliteit en toegankelijkvan opdrachtgever en controleur, en dat de overheid, met name voor sectoren waar de productie
heid periodiek een nieuwe opdrachtnemer moet
voorheen in overheidshanden was, zoals telecomkunnen kiezen. De CDA-bundel gaat nader in op de
municatie, post, luchtvaart, energie en goederenverervaringen met de aanbesteding van het stads- en
voer. Privatisering, marktwerking en herregulering
streekvervoer. Ten opzichte van de situatie vóór de
(denk aan de leveringszekerheid van energie en de
aanbesteding is er veel winst geboekt in termen van
universele dienstverlening in de vaste telefonie) gaan verbeterde kwaliteit en lagere kosten. Echter, en dat
steeds meer hand in hand.
is de vierde observatie, dit is niet vanzelf gegaan:
Ondertussen wordt het ook steeds duidelijker dat
zowel marktpartijen als de overheid hebben moeten
marktwerking ten koste kan gaan van de belangen
leren over goed aanbesteden. Goed opdrachtgevan bestaande bedrijven, en de werkgelegenheid en
verschap is essentieel voor goede marktwerking.
22 februari 2008
boeken
Politiek ongelukkig is dat het
iteratief proces van maatwerk
negatieve beeld van de aanbewaar constant gekeken moet
steding in Noord-Brabant de
worden naar de link tussen de
algehele beleving van marktwerbeoogde doelen en de feitelijke
king blijft beïnvloeden.
werking van instrumenten.
Een vijfde observatie is dat
Van belang is hierbij dat de
marktwerkingsbeleid niet alleen
marktwerkingsoperatie volgericht moet zijn op de aanboddoende tijd gegund wordt.
zijde van de markt, maar dat ook
Nieuw gedrag moet inslijten,
de vraagzijde vooraf goed geïnen consumenten, producenten
ventariseerd moet worden. Het
en toezichthouders moeten hun
VVD-rapport stelt zelfs als eis
plek vinden in hun nieuwe rol.
voor overheidsingrijpen dat de
Exogene factoren als technooverheid de homogene belangen
logische ontwikkelingen (denk
van de consumenten goed moet
aan de telecommunicatiesector)
kunnen definiëren. Als voorbeeld
kunnen eveneens invloed hebhiervan wordt de drinkwaterben op de marktwerking in een
sector gegeven: iedereen heeft
sector, met mogelijke gevolgen
belang bij continue toegang
voor toezicht en regulering.
Graaf, F. de, J. de Hoog,
tot drinkwater van voldoende
Kortom, gun marktwerking
A. Leen, L. van Leeuwen en
kwaliteit. Zodra echter de bede tijd, beschouwt wat zich
M. van de Velde (red.) (2007)
langen heterogeen zijn, moeten
ontvouwt en stel zonodig het
consumenten zelf kunnen kiezen Vertrouwen in de markt: Naar
toezicht en de regulering bij.
een liberaal privatiseringsbeleid.
en is vrije marktwerking dus
Het christendemocratische rapDen Haag: Teldersstichting.
te verkiezen boven overheidsport stelt terecht dat een betere
ingrijpen. In het CDA-rapport
empirische onderbouwing van
staan echter verschillende voorbeelden van sectoren
het marktwerkingsbeleid nodig is. Ondanks de drie
waarin consumenten moeite hebben met kunnen
sectoranalyses is dat ook de belangrijkste tekortkoof willen kiezen. Neem, bijvoorbeeld, de taximarkt:
ming van het VVD-rapport. Maar levert de bundel
hoewel passagiers bij een standplaats in principe
van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA nu
zelf hun taxi kunnen kiezen, blijkt in de praktijk dat
het antwoord op de zelf geponeerde roep naar meer
er van deze keuzevrijheid nauwelijks gebruik wordt
evidence-based beleid? Dit is, wellicht op kinderopgemaakt. Een ander voorbeeld is de kinderopvang.
vang en zorg na, nog onvoldoende het geval. De lesDoor gebrek aan voldoende transparantie is de prijssen die getrokken worden zijn toch vooral algemeen
kwaliteit-verhouding op voorhand moeilijk te bepalen. van aard, en niet stevig geworteld in empirische,
Dit maakt het lastig voor ouders om een goede keuze sectorale analyse van de verschillende marktwerte maken. Bovendien zijn ouders nauwelijks bereid
kingsoperaties. De belangrijkste bijdrage van de
hun eenmaal gemaakte keuze te herzien: kinderopbundel is dan ook meer dat het een aanzet doet
vang is een loyaliteitsgoed, slepen met kinderen is
tot de ontideologisering van het debat over marktniet aantrekkelijk. Als de vraagzijde weinig reageert
werking. Discussie en beleidsvorming op basis van
op verschillen in kwaliteit en prijs tussen aanbiefeitelijke analyses en het communiceren van eerlijke
ders, zal marktwerking veel minder effectief zijn om
verwachtingen dragen meer bij aan de effectiviteit
welvaartswinst te genereren.
van marktwerking dan politieke retoriek.
De roep van het rapport van het Wetenschappelijk
Instituut van het CDA om meer evidence-based
beleid te voeren kan vertaald worden in een uitbreiding van het motto dat in het artikel van Teulings et
al. in deze bundel wordt geïntroduceerd: “Bezint eer
ge begint, beschouwt wat zich ontvouwt, en voltooit
wat is ontplooid.†Goed van te voren nadenken is
uiteraard van eminent belang, maar minstens zo
belangrijk is om geliberaliseerde markten te blijven
monitoren. De zesde observatie is dan ook om bij de
Literatuur
start van een hervormingstraject afspraken te maken
Tweede Kamer (2007) Kabinetsbrief over onderzoek effecten marktwerking, 24036, nr 337.
over welke indicatoren gebruikt gaan worden voor
monitoring en welke data daarbij nodig zullen zijn.
Machiel van Dijk, Ernst van Koesveld en
Niet alleen om achteraf de sectorspecifieke ontwikDaniël Waagmeester
keling te kunnen evalueren op basis van een degeBeleidsmedewerker, clusterhoofd en beleidsmedewerker
lijke nulmeting, maar ook om zonodig het specifieke
bij het Ministerie van Financiën
beleid te kunnen bijsturen. Marktwerking is een
ESB
22 februari 2008
125