Betere mensen
Aute ur(s ):
Jasper Jorritsma
Ve rs che ne n in:
ESB, 90e jaargang, nr. 4452, pagina D36, 10 februari 2005 (datum)
Rubrie k :
Epiloog
Tre fw oord(e n):
De zorg levert een grote bijdrage aan de welvaart. Een goede gezondheid is, samen met voedsel en onderdak, een van de nuttigste
producten die een sector kan voortbrengen. Hoe effectief de zorg daaraan bijdraagt, is lastig te meten. Hoeveel gezondheid levert een
eenheid arbeid in de zorg? In ieder geval draagt de zorg indirect bij aan de welvaart, doordat een gezonde beroepsbevolking een
productieve beroepsbevolking is. Daarnaast is de zorg een bron van welvaartsgroei, doordat de zorgsector een bijdrage levert aan het
nationaal inkomen. Naarmate de zorg daarin productiever wordt, stijgt de welvaart. De productiviteitswinst is in de afgelopen jaren vooral
ten goede gekomen aan een verbetering van de kwaliteit van zorg. Deze twee effecten zijn daarom moeilijk uit elkaar te halen.
Het verzorgen van patiënten blijft de belangrijkste taak van de gezondheidszorg. De opdracht aan de zorg blijft daarbij om ze beter te
maken. Deze opdracht staat los van de bijdrage aan economische groei en arbeidskracht en die zorg gaat verder dan alleen de
arbeidsmarkt. De ziektekostenverzekering heeft zich pas in de tweede helft van de twintigste eeuw ontwikkeld van inkomensverzekering
bij ziekte naar een verzekering voor de kosten van medische behandeling en verzorging (CESifo, 2004). Zo valt de wao niet onder de zorg
en ouderenzorg wel. De gezondheidszorg leverde in de twintigste eeuw vooral een bijdrage aan de toename van de efficiëntie van de
mens als productiefactor (Fogel, 2004). Op het meest basale niveau geldt dat er meer calorieën beschikbaar zijn voor werk als er minder
zieken zijn.
Fogels tentatieve schatting voor Groot-Brittannië leert dat de bijdrage van de gezondheidszorg aan de totale productiviteit erg groot is
geweest. Hij schat dat de stijging van de effectiviteit van de mens als productiefactor tussen 1790 en 1980 ruim
50 procent is geweest. Hij berekent vervolgens de totale bijdrage van de factor arbeid door de toegenomen hoeveelheid calorieën die
beschikbaar zijn voor arbeid te vermenigvuldigen met de toename van de efficiëntie van de mens bij het omzetten van voedsel in werk.
De bijdrage van de mens als productiefactor aan de economische groei komt zo op ongeveer 50 procent. Gezien de enorme invloed die de
industriële revolutie in deze periode heeft gehad op productiviteit en welvaart, is dit percentage verrassend groot.
De gezondheidszorg heeft meer arbeidskracht beschikbaar gemaakt. Tegelijkertijd doet ze zelf een steeds groter beroep op de
arbeidsmarkt. De groei van de zorgvraag zet de arbeidsmarkt onder druk en vraagt om sectorale verschuivingen van werknemers. De
directe bijdrage van de zorgsector aan de welvaart gaat zo ten koste van de bijdrage van andere sectoren. Dat kan een probleem zijn als
de productiviteit in de zorgsector minder stijgt dan in andere sectoren. Arbeid zou dan elders productiever kunnen zijn. Persoonlijk
contact is een essentieel onderdeel van verzorging en dat zou de mogelijkheden kunnen beperken om met minder mensen meer zorg te
verlenen. Is de potentiële bijdrage van de zorgsector kleiner dan de potentiële bijdrage van andere sectoren? Dat is maar de vraag.
Bij het onderzoeken van deze vraag moet het cruciale onderscheid tussen cure (behandeling en genezing) en care (verpleging en
verzorging) gemaakt worden. De verzorging van mensen met chronische (ouderdoms)problemen of handicaps vereist een bepaald
minimumniveau van persoonlijke aandacht. In de cure zijn de mogelijkheden voor productiviteitsstijging welhaast onbegrensd aanwezig.
Naarmate de medische wetenschap voortschrijdt, kunnen mensen steeds effectiever worden genezen. Dankzij betere medicijnen en
operatietechnieken mogen mensen sneller naar huis.
Als mensen die verzorging nodig hebben steeds beter genezen kunnen worden, stijgt de productiviteit van de zorgsector als geheel. Of
deze productiviteitsstijging bij cure of care belandt, is onzeker. Als een medische innovatie de behandelduur verkort, betekent dat een
productiviteitsstijging in de care. Als het een levensreddende behandeling is die veel nazorg vraagt, gaat het ten koste van de
arbeidsproductiviteit in de care. Als een geneesmiddel wordt gevonden voor een van de onvermijdelijke ouderdomskwalen en handicaps
waar de care zich over ontfermt, stijgt de productiviteit in de care.
Op dit moment wordt slechts een stijging van de zorgvraag voorzien. Toekomstige behandelwijzen zijn nauwelijks te voorspellen. Wel te
voorzien is de aard van de vraag naar zorg. Het gaat er niet langer om arbeidskracht beschikbaar te maken in andere sectoren. Als de
medische wetenschap er meer en meer in slaagt patiënten die nu verzorging nodig hebben te genezen, zal haar eigen beslag op de
arbeidsmarkt kleiner zijn.
Jasper Jorritsma
jasper.jorritsma@economie.nl
Literatuur
CESifo (2004) Dice Report, Journal for institutional comparisons, 2, 4. Evolution of health care reforms, 74-77.
Fogel, R.W. (2004) The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100: Europe, America, and the Third World. Cambridge
University Press, Cambridge.
Dossier: Arbeidsproductiviteit in de zorg
O. van Hilten, F. Kleima, H. Langenberg en P. Warns: Productie, arbeid en productiviteit in de zorgsector
L. Vandermeulen: Zorg rond arbeidsproductiviteit
P.P.T. Jeurissen: Zorgmarkt en arbeidsproductiviteit
R.F. Mouton: Schaarste in de AWBZ: van capaciteitsprobleem naar marktuitdaging
E.J. Pommer, A.G.J. van der Torre en B. Kuhry: Zorg in internationaal perspectief
J.N.M. Schumacher en H.L.G.R. Nies: Samenhang in innovatie: kwetsbare ouderen en chronische problemen
E.A.A. Broers: Vakmanschap en ondernemerschap
J.A.M. Maarse en W.J.N. Groot: Productinnovatie en arbeidsproductiviteit in de zorg
M. Schoone en J.A.M. van Boxsel: Kansen voor technologische innovatie
J. Blank: Arbeidsproductiviteit in de zorg: who cares?
E. Bartelsman: Lokale verschillen, de patient en de verspreiding van ideeen
J.J.M. Theeuwes: Een wasstraat voor Alzheimer
Copyright © 2005 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)