ECONOMIE
Europa
Zwitserland
blijft buiten
Europa
De Zwitserse bevolking heeft zich
op 6 december jl. tegen deelname
aan de Europese Economische Ruimte uitgesproken. De EER is een verdrag tussen de lidstaten van de Europese Gemeenschap en de Europese
Vrijhandels Associatie (EVA) en behelst kort gezegd niet meer dan het
aanschuiven van de EVA-landen bij
de op 1 januari 1993 tot stand komende Europese interne markt.
Alleen landbouwprodukten zijn uitgezonderd van het vrije verkeer van
goederen, diensten. kapitaal en arbeid tussen EG en EVA.
De EER is daarmee voor de andere
landen niet van de baan. De overige
EVA-landen hebben uitgesproken
dat zij de EER zeker doorgang willen
laten vinden. Zij zullen het verdrag
heronderhandelen en, met de toevoeging van een protocol waarin de
Zwitserse buitensluiting is geregeld,
opnieuw ratif’iceren. Dat proces is
van technische aard en zal daardoor
leiden tot een vertraging van ongeveer een half jaar.
De regering en het traditioneel sterke maatschappelijke middenveld in
Zwitserland hebben zich tevergeefs
bijzonder ingespannen om de bevolking te overtuigen van het nut van
de EER. Het land had er veel bij kunnen winnen en weinig te verliezen.
De positieve kanten van het verdrag
werden overigens nauwelijks betwist. Vrijere handelsstromen, grensoverschrijdend kapitaalverkeer en
dito dienstverlening dragen immers
bij aan de economische ontwikkeling. Blijkbaar vond een meerclerheid echter de keerzijde zwaarder
wegen.
Tegen de EG
Het is belangrijk te weten wat de
Zwitserse burgers van acceptatie
heeft weerhouden. De regering
heeft immers de aanvraag voor het
lidmaatschap van de EG al aan de
Europese Commissie voorgelegd,
een stap die in het verlengde ligt
van deelname aan de EER. Maar af-
1202
wijzing van de EER is een a priori afwijzing van de EG.
De gezamenlijke noemer waaronder
de bezwaren tegen de EER zijn te
vatten, is een nationalistische. Het
land heeft een unieke geschiedenis
van internationale onafhankelijkheid
en neutraliteit, die maar vijf jaar geleden nog eens is onderstreept door
het afwijzen van het lidmaatschap
van de Verenigde Naties. De EER last
die onafhankelijkheid enigszins aan.
Het land zou een hoeveelheid regelgeving van Europese makelij moeten
overnemen, zonder daarop enige invloed uit te kunnen oefenen. Dit zogenaamde ‘acquis communautaire’
omvat de Europese interne markt en
daarmee ook het grensoverschrijdende verkeer van arbeid; een schrikbeeld voor de Zwitsers. Zij hadden
op dat punt al een overgangsperiode
van vijf jaar bedongen, maar zouden
er uiteindelijk toch aan moeten geloven.
Het land is gewend naar believen arbeiders aan te trekken en weer de
grens over te zetten en daaraan zou
een einde komen.
De Zwitserse arbeidsmarkt is traditioneel zeer krap, hoewel in de afgelopen twee jaar de werkloosheid is
verviervoudigd tot 3,9% van de beroepsbevolking. Het openen van cle
poorten zou de werkloosheid zeker
op korte termijn, en misschien ook
op lange termijn, doen toenemen.
Waar de Zwitsers mogelijk meer bevreesd voor zijn is te veel directe invloed van buitenlanders in het Zwitserse leven. Het lidmaatschap van
de EG zou via de impliciete acceptatie van het verdrag van Maastricht
zelfs burgerrechten geven aan nietZwitsers.
Een ander punt is dat Zwitserland
een zekere zelfgenoegzaamheid niet
vreemd is. Het land is immers het
rijkste land van Europa, zonder de
EG. Waarom dan nu een toenadering
door middel van de EER? Bovendien
blijft het daar niet bij; het EG-lidmaatschap is een logische volgende
stap. Veel Zwitsers zijn er bang voor
in een Europese stroomversnelling
terecht te komen, hoewel ook voor
toetreding tot de EG weer een referendum zou moeten worden gehouden. Om die reden heeft een aantal
groeperingen “Ja zum EWR, Nein
zum EG” verkondigd . Het deelnemen aan de EER zou het lidmaatschap van de EG overbodig maken.
Met andere woorden; de nadelen
van het EG-lidmaatschap, met name
het verlies van de Zwitserse identiteit, werden als excuus gebruikt om
voor de EER te kiezen. De stemming
ten aanzien van de EG is dus negatiever dan die ten aanzien van de EER.
Een goed voorbeeld is de agrarische
sector. Die zou in de EER nog buiten
schot blijven, maar in de EG niet. In
Europa worden de Zwitserse boeren
het zwaarst gesubsidieerd. Die positie zouden zij in het geval van EGlidmaatschap natuurlijk kwijt raken.
Opvallend is dat de Duitstalige kantons het verdrag unaniem hebben afgewezen. Wat de rurale kantons in
het oosten betreft, is dat niet zo
vreemd, maar zelfs de meer ontwikkelde kantons Zug en Zurich laten
de genoemde argumenten zwaar wegen. Blijkbaar hebben de Franstalige
Zwitsers minder moeite met het ‘acquis’.
Directe consequenties
Het niet-deelnemen aan de EER
heeft belangrijke nadelen voor de
Zwitserse economie. De belangrijkste is het missen van de groei-impuls
die uitgaat van de liberalisatie van
het internationale verkeer via de Europese interne markt. Hoewel de
werkloosheid door import van arbeiders op korte termijn zou toenemen,
zou de economische groei op lange
termijn een positiever beeld te zien
geven. Eerdere vrijhandelsovereenkomsten, de creatie van de Zwitserse binnenlandse markt in 1848,
de deelname aan de GATT en het bilaterale vrijhandelsakkoord tussen
Zwitserland en de EG van 1972, hebben alle een toename van de groei
tot gevolg gehad. Zwitserse banken
schatten het positieve effect van de
EER op het bbp op 4-6%, uitgesmeerd over ongeveer tien jaar . De
economische groei is op het moment zwak: al twee jaar is er geen
sprake van ree’le groei. De economie
had een steuntje in de rug dus goed
kunnen gebruiken. De afwijzing
doet het vertrouwen in de economische ontwikkeling echter niet toenemen. Ervaringen in Zweden hebben
aangetoond dat de investeringen
van de eigen bedrijven zich snel
naar het buitenland kunnen verplaatsen en daarmee de economie verder
onder druk zetten.
De industrie en het bankwezen hebben op de afwijzing gereageerd met
een oproep tot het verhogen van de
dynamiek van de economie ter compensatie van de ‘gemiste’ groei. Daar-
1. EWR: Europaisches Wirtschafts Raum.
2. A.F. Galli, Switzerland on the road to
Europe, Swiss Volksbank.
DEZE WEEK
mee doelt men op de kartelvorming
Het bijzondere karakter van de finan-
neerkomt dat de Zwitserse frank
die de Zwitserse economic eigen is.
ciele markten kan het land waar-
rond DM 0,92 (/ 1,23) moet bewe-
Ook de OESO leverde hierop recent
nog kritiek . Veel industrieen zijn
schijnlijk nog wel vasthouden, zeker
gen. In de praktijk wijkt de munt
nu het voorlopig buiten de EG blijft.
daar nogal vanaf. De OESO bekriti-
sterk gekartelliseerd en daarmee weinig flexibel. Prijsafspraken zijn heel
gewoon, resulterend in een prijspeil
Tot voor de afwijzing van de EER anticipeerden de financiele markten
erop dat Zwitserland binnenkort zou
deelnemen aan de EG en dat daarmee de Zwitserse frank snel zou toetreden tot het wisselkoersmechanisme van het EMS. De rente in
Zwitserland zou, gezien het verdwenen risico van wisselkoersfluctuaties, op Europees niveau komen.
seerde kort geleden nog de ondoorzichtigheid van het binnenlandse
monetaire beleid en van het wisselkoersbeleid. Maar daarin komt vast
geen verandering, gezien het feit dat
een DM- of ecu-koppeling de rente
dat 44% boven het EG-gemiddelde
ligt 4 . De concurrentiekracht moet verbeteren om de economic in gang te
houden, terwijl de kartels die ontwikkeling juist blokkeren. Waarschijnlijk
luistert de regering naar de kritiek en
zal de kartelwetgeving op termijn op
de helling gaan. De positieve effecten hiervan zullen echter beperkt blij-
Ten opzichte van de huidige situatie,
zou doen oplopen.
Voorlopig geen EG-lid
Velen in Zwitserland hebben tegen
de HER gestemd om het EG-lidmaatschap af te houden. De aanvraag
ven. De buitenlandse concurrence
blijft immers aan banden gelegd, nu
de handelsbelemmeringen niet wor-
een lange-renteverschil met Duitsland van min 1,3%, betekende dat
het perspectief van een stijgende rente. De markt hield hier al rekening
voor het lidmaatschap zelf ligt daardoor politick gezien in de prullenmand. Het land zal zich daardoor in
den opgeheven.
mee, tot uitdrukking komend in een
de komende decennia mogelijk ern-
Economisch beleid
halvering van het lange-renteverschil ten opzichte van twee jaren geleden. Nu de afwijzing van de EER
stig gei’soleerd zien. De vraag rijst of
Zwitserland zich kan handhaven als
eiland in Europa. De EG is geen con-
dit scenario zeer onwaarschijnlijk
ditio sine qua non om economisch
te kunnen overleven. Het land zal
Niettemin heeft de Zwitserse economic mede dank zij de kartels lange
tijd een bijzondere positie in Europa
melde de werkloosheid rond 1% van
heeft gemaakt, kan de rente in Zwitserland permanent op een lager niveau blijven dan in de rest van Euro-
de beroepsbevolking, bedroeg de in-
pa. De frank zal daardoor niet aan
kens tot de EG moeten richten zodra
flatie gemiddeld slechts 4%, was de
rente de laagste in Europa en het
het grensoverschrijdend beleid voor
ogen heeft. Waar het gaat om het
hoogst. Die bijzondere positie is be-
kracht winnen; bovendien zal de
munt lijden onder de verminderde
vooruitzichten voor de Zwitserse Industrie vanwege de afwijzing van de
zig te verdwijnen. De werkloosheid
EER.
loopt op, lage inflatie is niet meer bij-
De lage rente is een belangrijk voordeel van de buitensluiting. Het monetaire beleid kan onafhankelijk van
ingenomen, Tientallen jaren schom-
bbp per hoofd van de bevolking het
zonder en als de lage trend in de
economische groei van de laatste
vijftien jaar aanhoudt, is het land
binnenkort ook niet meer het rijkste
land in Europa.
echter keer op keer tegen de muur
van de EG oplopen. Het zal zich tel-
transitoverkeer door de alpen, buitenlandse handel, internationale
rechtspraak, enzovoorts is er de afhankelijkheid van de EG. Die zal
minstens gelijk blijven en mogelijk
toenemen, zonder dat Zwitserland in
de rest van Europa gevoerd blijven
de besluitvorming kan participeren.
worden. De centrale bank houdt
vast aan een vage formule, die erop
De uitslag van het referendum betekent dat het land dit het komend decennium voor lief zal moeten nemen. De mate waarin de EG aan
Zwitserland tegemoet zal komen, zal
bepalen of en wanneer het land de
Kerngegevens Zwitserland, mutaties in procenten
noodzaak zal voelen een nieuwe toe-
1990
1991
1992
nadering tot de EG te zoeken.
0,25
0,5
-3,5
Jac Kragt
Volume bruto binnenlands produkt
Volume particuliere consumptie
Volume bedrijfsinvesteringen
Volume uitvoer goederen en diensten
Volume invoer goederen en diensten
Produktie verwerkende Industrie
1,5
2,4
2,6
2,9
-0,5
0,75
2,75
-0,25
-1
2,7
-2
-0,5
1
Consumentenprijsindex
5,4
5,8
3,5
5
7
5
0,6
1,3
12
3,8
0,1
12
3,7
-0,3
3
13
3,9
1,32
8,3
6,4
1,26
Uurlonen verwerkende Industrie
Werkloosheid % beroepsbevolking
Saldo lopende rekening (mrd $)
Idem in procenten bbp
Saldo overheidsfinancien in % bbp
Guldenskoers frank 3
Korte rente (driemaands Euro)a
Lange rente ((EFFAS, looptijd > 5 jr) a
a. Jaarultimo.
ESB 9-12-1992
2,2
8,1
6,4
4
De auteur is werkzaam bij het Economisch Bureau Buitenland van de ABN
AMRO bank. Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven.
-2,8
1,26
6,3
6
Bron: Economisch bureau ABN Amro Bank
3. OESO, Switzerland. OECD Economic
Surveys, oktober 1992.
4. A.F. Galli. op.cit.
1203