Internationaal
Japanse handelsmultinationals;
de sogo shosha
DRS. G. GERRITSE – DRS. J.P. VOSSE*
Inleiding
wordt rond 15% behaald uit ,,offshore”
ofte wel derde-landhandel (handel waarbij
Vooral de laatste jaren zijn er studies Japan als land zelf geen rol speelt). Minder
verricht die de Japanse economic als on- duidelijk met cijfers te onderbouwen is
derwerp hadden. Ook is vaak uitgebreid hun belang als organisator en informatieaandacht geschonken aan eventuele aan- bron bij bij voorbeeld turn-key-projecten
passingsmogelijkheden van Japanse prak- en directe buitenlandse investeringen van
tijken in Westerse landen. In het licht van met name kleinere Japanse bedrijven. Men
de magere prestaties van de Westerse eco- kan tot slot hun omvang nog als volgt relanomieen spreekt het Japanse succes nu teren: van de vijf grootste sogo shosha beeenmaal erg tot de verbeelding.
vindt de gezamenlijke omzet zich in de
Nu er zich echter geleidelijk aan ook in buurt van die van General Motors en overonze omgeving enig herstel aandient, lijkt treft die van Ford en IBM; van alle 16 sogo
tevens de benadering van het ,,Japanse shosha is de omzet ongeveer gelijk aan
wonder” genuanceerder te worden. Gela- 40% van het Japanse bruto nationaal proden termen als ,,Japan Incorporated”, dukt. Zij zijn betrokken bij rond 8% van
,,Total Quality” 1) en andere afwisselend de totale wereldhandel, terwijl bij voornaar voren geschoven succesformules ver- beeld de Amerikaanse dochters van de nedwijnen weer naar de achtergrond. Er gen grootste sogo shosha in 1981 10% van
wordt onderkend dat het niet om een enkel de export van de VS voor hun rekening naaspect, maar om een complex van factoren men. Dat hun activiteiten verder gaan dan
gaat, als men de achtergronden van het Ja- de term „handelshuizen” doet vermoeden
panse succes uiteen probeert te rafelen. zal duidelijk zijn.
Van de verschillende componenten kan
Dit artikel is als volgt opgebouwd. Eerst
dan worden bekeken of en in hoeverre deze wordt de historic van de sogo shosha betoepasbaar zijn in de Westerse samenle- handeld en de positie die ze geleidelijk aan
ving. Een voorbeeld wordt gegeven door hebben ingenomen. Daarna zal, met enige
MANS (Management en Arbeid Nieuwe kanttekeningen, hun huidige activiteitenStijl), een stichting die bestudeert in hoe- scala onder de loep worden genomen, en
verre de onder meer aan Demming 2) ont- worden voorzien van enkele toekomstverleende Japanse managementtechnieken wachtingen. Enkele conclusies, o.a. toehier kunnen worden toegepast.
gespitst op mogelijkheden voor de NederAan een aspect dat voor de economische landse economie, sluiten het geheel af.
ontwikkeling van Japan van wezenlijk belang is geweest, is naar onze mening tot op
heden in Nederland te weinig aandacht
Ontstaan en ontwikkeling
besteed. Het betreft hier de Japanse algemene handelshuizen (,,general trading
De sogo shosha vinden hun oorsprong in
companies”), beter bekend onder de Ja- de regeringsperiode van keizer Meiji
panse naam sogo shosha 3). In deze bijdra- (1868-1912), waarin een nieuw tijdperk
ge proberen we deze leemte op te vullen; voor het tot dan toe feodale Japan werd inniet om opnieuw een vermeende ,,sleutel geluid. Het Meiji-tijdperk stond in het tetot het Japanse succes” aan te dragen, ken van liberalisering, privatisering en stimaar meer om aanvullende informatie te mulering van Industrie en handel. Er vond
verschaffen omtrent de Japanse handel en een overschakeling plaats op de toepassing
wandel (in casu handels- en investe- van moderne Westerse technieken, in het
ringsstrategie). Deze handelshuizen heb- bijzonder op het gebied van de zware inben in alle opzichten een belangrijke schar- dustrie. Die privatisering hield in dat de
nierfunctie gespeeld bij de economische in- staatsbedrijven voor een zachte prijs werternationalisatie van Japan. Om, vooruit- den verkocht aan een beperkt aantal kapilopend op de verdere inhoud van het arti- taalkrachtige families. Bekende familienakel, een indruk te geven van de omvang van men zijn Mitsubishi, Mitsui en Sumitomo.
de activiteiten van deze sogo shosha: de ne- Het gevolg was een enorme concentratie
gen grootste verhandelen meer dan 50% van economische macht bij deze families,
van de Japanse export en meer dan 60% die de naam ,,zaibatsu” (= geldklieken)
van de import. Hun totale omzet bestaat
kregen toegewezen. Deze bedrijfsketens,
voor ongeveer 40% uit binnenlandse trans- met als belangrijkste activiteiten scheepsacties (vooral in de sector distributie) en bouw, bankwezen en delfstoffenwinning,
1154
hadden uiteraard distributiekanalen en
grondstoffenleveranciers nodig. En zo
ontstonden in het verlengde van deze zaibatsu de eerste handelshuizen. Deze handelshuizen waren qua karakter vergelijkbaar met de huidige sogo shosha. Behalve
de eerdergenoemde handelstaken speelden
zij ook een belangrijke rol als communicatiemedium en marketingbureau. Ook die
vooroorlogse handelshuizen waren al van
groot belang voor de kleinere bedrijven.
Zo penetreerde Mitsui al in de jaren dertig
in het midden- en kleinbedrijf door middel
van het verlenen van technische en financie’le ondersteuning en marketingadviezen.
Gelijktijdig aan de ontwikkeling van de
zaibatsu waren er echter ook nog andere
wegen waarlangs handelshuizen ontstonden. Tot 1880 werd de Japanse internationale handel grotendeels gedomineerd door
Britse handelshuizen. Dit was de regering
een doom in het oog. Er ontstond dan ook
een actief beleid op het gebied van de Japanisering van de handel. Dat gebeurde met
name op het gebied van de import van katoen, omdat textiel in die tijd de belangrijkste industriele nijverheid in Japan was.
Zo ontstonden er handelshuizen met een
gespecialiseerd karakter, in tegenstelling
tot het all-round karakter van de aan de
zaibatsu gelieerde handelsmaatschappijen.
Onder meer sogo shosha als Marubeni, C.
Itoh & Co., Toyo Menka en Kanematsu
zijn op deze wijze ontstaan. Behalve met
import van katoen gingen die gespecialiseerde handelshuizen zich na verloop van
tijd ook bezighouden met de export van
textielprodukten.
Dat de Japanisering van de handel een
succes voile operatic was, blijkt uit de cijfers. Was in 1870 het Japanse aandeel in de
im- en exportactiviteiten nog slechts 1 %; in
1918 was dat gegroeid tot 80% 4). De tweede wereldoorlog betekende voor de sogo
shosha een radicale ommekeer. Tijdens de
bezettingsperiode door de geallieerden
(1945-1951) werd de economie herzien. De
* Beide schrijvers zijn tot 1 januari 1984 in
dienst geweest van het John F. Kennedy Instituut van de Katholieke Hogeschool Tilburg. Dit
artikel is gebaseerd op de bij genoemde studie
verzamelde informatie en op een bezoek van een
van de schrijvers aan Mitsubishi Corporation in
Tokyo, in het kader van en door bureau Buitenland van de KHT georganiseerde studiereis naar
Japan in juni 1984. De schrijvers zijn dank verschuldigd aan het TNO-MT voor het beschikbaar stellen van typefaciliteiten, en aan de organisatoren en medereizigers van een gedenkwaardige Japanreis voor de nodige inspiratie.
1) „Japan Inc.” duidt op het idee dat Japan te
zien isalseengroteonderneming, met een ,,ideale” samenwerking tussen regering en bedrijfsleven.,,Total Quality” houdt in dat binnen het bedrijfsleven de organisatie crop is gericht de kwaliteit van alle relevante aspecten te optimaliseren.
2) Praktische navolging van Demmings ideeen
vinden in Nederland (met wisselend succes) o.a.
plaats bij Volvo Car en DAF Trucks.
3) Er zijn momenteel 16 handelshuizen actief in
Japan. Over het algemeen duidt men met sogo
shosha echter de negen grootste aan.
4) Het succes van deze ,,operatie” is echter niet
in onbelangrijke mate bei’nvloed door de eerste
wereldoorlog.
Huidige activiteiten
zaibatsu werden door de SCAP (Senior
Commander of the Allied Powers) ontbonden vanwege hun relaties met het militaire
regime. Datzelfde gold voor de gelieerde
handelshuizen. Het breken van de macht
van de zaibatsu gaf de andere handelshui-
shosha actief. Meestal heeft men het echter
alleen over de negen grootste. Gezamenlijk
bepalen deze namelijk meer dan 90% van
zen de mogelijkheid hun activiteitenscala
de totale omzet. Om een indruk te geven
te diversificeren. Ook kregen nieuwe handelshuizen een kans. Na de bezetting is er
echter een proces van hereniging van voormalige zaibatsu-bedrijven op gang gebracht 5), zij het dat de wijze van samenwerking nu anders werd. In tegenstelling
tot de verticale, strak hierarchische structuur van voor de oorlog, was er nu sprake
van een horizontaal gerichte samenwerking, gebaseerd op vrijwilligheid. De nieuwe conglomeraten van bedrijven, die behalve door de hereniging van oude zaibatsu-bedrijven ook door de oprichting van
nieuwe concerns (bij voorbeeld Fuji) ontstonden, werden ,,keiretsu” (= rij bedrijven) genoemd. De banken spelen binnen
deze keiretsu een centrale rol, maar de aan
de keiretsu verbonden sogo shosha zijn in
de loop van de naoorlogse jaren ook naar
van de omvang van deze sogo shosha is het
verleidelijk de verkopen te vergelijken met
die van de grote industriele bedrijven.
Maar handel verschilt van industriele produktie: omzet en arbeidsintensiteit zijn in
het eerste geval hoger en de toegevoegde
waarde van industriele produktie juist hoger. Dit leidt er onder andere toe dat de
winstcijfers van de sogo shosha niet te vergelijken zijn met die van de grote industriele concerns. De bruto winstpercentages
van de sogo shosha zijn bescheiden en liggen over het algemeen tussen de 1 en 2.
In het schema worden de diverse activiteiten van de sogo shosha omschreven. Het
schema laat zien dat de sogo shosha zich
niet alleen met handel, maar met veel meer
activiteiten bezighoudt. Niet voor niets
omschrijven ze zich zelf graag als ,,all
round problem solvers”. De handel, van
oudsher de belangrijkste activiteit van de
sogo shosha, is vooral gericht geweest op
grondstoffen. Nog altijd bepalen de
grondstoffen voor een groot deel het goederenpakket van de handelshuizen. Soms
zijn de handelshuizen zelfs oligopolisten
op de desbetreffende wereldmarkt. Een
probleem waarmee de sogo shosha wordt
geconfronteerd is het feit dat potentiele afnemers niet altijd over de valuta beschikken om produkten te kopen. Een voorbeeld hiervan is de gezamenlijk verkoop
door twee sogo shosha van een olieraffinaderij ter waarde van $ 700 mln. aan Indonesie in 1983. De betaling hiervan gebeurt
in natura, onder meer in olie en gas. De so-
het centrum van de macht opgeschoven.
De periode na de bezetting was een roerige tijd voor de zaibatsu, die vooral werd
gekenmerkt door een veelheid aan fusies.
De belangrijkste drijfveren voor deze fusies waren de toenemende organisatorische
efficiency en de economische schaalvoordelen, die resulteren uit het verhandelen
van omvangrijke volumina goederen 6).
De bezigheden van de sogo shosha zijn
in de loop der tijd veranderd. Textiel werd
als Industrie steeds minder belangrijk. De
nadruk kwam te liggen op metaal en ma-
chinebouw. Het gevolg was dat het importeren van de daarvoor benodigde grondstoffen en het exporteren van de daaruit
voortvloeiende produkten tot de belangrijkste taken van de sogo shosha gingen behoren. In de jaren zeventig kwam daar mede ten gevolge van de oliecrisis van
1973/1974 de klad in. Die tijd vereiste een
herorientatie van de handelshuizen, wat
echter maar traag op gang kwam. Vele
raakten dan ook in financiele moeilijkheden. Dank zij verandering van het activiteitenscala zijn de meeste dit min of meer te
boven gekomen.
Er is momenteel een zestiental sogo
althans op korte termijn niet leek te verbeteren, ontwikkelden de handelshuizen de
,,third country trade”: de ,.offshore”
handel waarbij Japan noch de rol van leveranciersland, noch de rol van afnemers-
land speelt. Een voorbeeld van deze activiteit was de spectaculaire levering door Sumitomo van een complete Amerikaanse
Du Pont-fabriek aan de Sovjetunie. Het
aandeel van dit soort activiteiten in de totale verkopen van de sogo shosha bedroeg in
1965 nog maar 3,5%, en is nu toegenomen
tot ongeveer 15%.
Een andere, en vaak aan de offshorehandel gekoppelde, manier om de teruggang in de handel te compenseren was het
intensievere gebruik van het bestaande internationale netwerk, de commerciele kennis en de financiele middelen ten behoeve
van andere bedrijven. De sogo shosha
speelden daarbij vaak een intermediaire en
organiserende rol. Een voorbeeld hiervan
is de bouw van een omvangrijke cementfabriek in Algerije in 1976. Na verkrijging
van de opdracht besteedde het handelshuis
dat de opdracht had verkregen het werk
uit: Kojima Corporation, een constructie-
bedrijf, maakte het ontwerp; Kawasaki
Heavy Industries Company kreeg de alge-
hele supervisie en Onoda Cement Company voerde het werk uit. De financiering
werd gedaan door de Export-Import Bank.
Dit laatste duidt er overigens op dat de
overheid, net als voor de oorlog, nog altijd
een actieve rol speelt bij het stimuleren van
de activiteiten van de sogo shosha.
Dit soort werk kreeg steeds vaker het karakter van grootschalige turn-key-projecten, doorgaans gericht op energievoorzie-
ning. Japan heeft immers zelf nauwelijks
de beschikking over natuurlijk hulpbron-
nen 7) en mede daardoor zijn de sogo shosha van oudsher actief op genoemd gebied.
go shosha proberen echter de omvang van
De combinatie van
de ruilhandel in te perken.
Het soort produkten waarin de sogo
shosha handelden (en nog handelen) is mede door het lage technologische gehalte gevoelig voor economische fluctuaties. Met
de achteruitgang van de wereldeconomie in
de jaren zeventig is ook de handel in
grondstoffen teruggelopen. Omdat de
marktpostie van de sogo shosha in Japan
grondstofrijke landen ter winning of verwerking van die grondstoffen is dan ook
een vaak voorkomend verschijnsel. Het
LNG-project dat Mitsubishi en Shell gezamenlijk op Brunei hebben ontwikkeld, is
daar een voorbeeld van. De daaruit gewon-
investeringen
in
nen LNG is bestemd voor Japan.
Investeren is de belangrijkste financiele
activiteit van de sogo shosha. Er wordt veel
gei’nvesteerd in samenwerking met andere,
vooral Japanse, bedrijven en inheemse on-
Schema. Activiteiten van Sogo Shosha
dernemingen in de vorm van minderheids-
Handel
1. Goederenhandel
• binnenlandse handel
• export
• third country trade
belangen. Vaak is het zo dat het handelshuis 15 tot 25% van de investeringen voor
2. Ruilhandel
(,,offshore”-handel)
Installatie/constructie
3. Installatie/constructie
4. Winning van natuurlijke
hulpbronnen
Organiserende rol
Financiering
Investeringen
Commerciele kredieten
Leningen
Garanties voor leningen
Leasing
Overige dienstverlenende
activiteiten
Verschepen
Opslag- en distributie-activiteiten
Verzekeringen
Valutahandel
Juridische zaken
ESB 5-12-1984
5) Dit was vooral te danken aan een versoepeling van de anti-monopoliewet die ten grondslag
lag aan de afbouw van de zaibatzu. Er zijn op dit
moment in Japan nog altijd discussies over ver-
dergaande versoepeling.
6) Zo ontstond de huidige Mitsubishi Corporation in 1954 door een fusie van een viertal bedrijven nl. Mitsubishi Shoja Kaisha, Fuji Shoji, Tohyo Boeki en Tozai Koeiki. De laatste belangrijke fusie stamt uit 1977 toen C. Itoh & Co. Ataka
&Co. overnam.
7) De energie-afhankelijkheid van Japan is extreem te noemen. Op het gebied van energiebesparing en -diversificatie (dit laatste ook naar
leveranciersland gezien) is Japan dan ook uiterst
actief.
1155
zijn rekening neemt, terwijl het Japanse
produktiebedrijf (of -bedrijven) voor ongeveer 30% deelneemt. Zo houden bedrijven uit het gastland vaak een meerderheidsbelang. Dat heeft als voordeel dat
landen minder vijandig naar de ,,vreemde” investeerders kijken.
Dat er echter ook risico’s aan zijn ver-
bonden, moge blijken uit de investeringen
Tabel 2. Verkoop- en winstcijfers van de negen grootste sogo shosha (1 april 1982 t/m 31
maart 1983, in mln, $
Binnenland
22.708
22.750
141.106
hoofde van deze investeringen liggen mo-
Nichimen
Tabel 1. Verdeling van sogo shosha-activiteiten naar land van vestiging (perjanuari
1984)
Regio
Dochter- Perso-
onderneming
Japan
Noord-Amerika
Centraal en Zuid-Amerika
Azie en Oceanic
Midden-Oosten en Afrika
Europa (inclusief Oost-Europa
en Sovjetunie)
462
178
169
401
272
neel
57.355
5.284
2.543
9.170
3.400
207
Sumitomo
Kanematsu-Gosho
Totaal
69.985
82.642
56.263
Third
7.324
9.299
Lopende
winst
62.582
58.132
54.081
49.222
48.403
32.437
16.878
194
141
129
96
176
14.529
13.732
8
40
56
2
349.996
Tabel 3. De transacties van de zes grootste sogo shosha naar goederengroep in procenten
(1 april 1982 t/m 31 maart 1983)
Brandstof
en chemie
Mitsubishi
Mitsui
C. Itoh
Marubeni
Sumitomo
Nissho Iwai
37,9 a)
31,6b)
32,9
26,1
25,4
37,5 c)
Metaal
Machine
Voedsel
Textiel
Overige
Totaal in
x 1.000$
22,2
19,8
16,7
12,5
14,9
21,7
27,4
29,0
18,8
13,7
11,3
7,5
4,0
12,6
_
6,8
4,6
6,3
8,9
—
65.582
58.132
54.081
49.222
48.403
26,0
14,5
19,7
27,4
30,3
9,2
6,8
2,6
7,7
5,6
32.437
a) Waarvan chemie: 8%.
b) Waarvan chemie: 11,3%.
c) Inclusief overige.
Tabel 4. Transacties van de sogo shosha per goederengroep, in procenten a)
81.725
1979
1980
Brandstof en Chemie
Enige resultaten uitgesplitst
Uit label 2 blijkt dat de binnenlandse
handel van Sumitomo en C. Itoh groter is
dan die van de twee grootste sogo shosha,
Mitsubishi en Mitsui. Deze laatste twee
worden gekenmerkt door omvangrijke import. Marubeni is de grootste exporteur
van het gezelschap.
18,9
24,2
Metaal
28,3
20,8
12,7
27,7
27,9
25,4
17,6
19,9
12,0
8,4
10,1
12,5
7,5
6,8
Machinerie
Voedsel
Textiel
Overige
Totaal
Totaal in mln. $
De sporen van de specialistische activilei-
ten van de handelshuizen uit hun vooroorlogse dagen zijn nog altijd zichlbaar. Texliel is nog altijd een belangrijke activiteit
voor C. Itoh en Marubeni, lerwijl Nissho
Iwai die voor de iweede wereldoorlog een
specialist op hel gebied van metaal was,
nog altijd een belangrijke positie op de
markt inneemt. Ook Sumilomo werd in
eersle inslantie opgericht voor de verhandeling van metaal- en machinerieproduklen.
10,2
9,1
100
244.482
100
285.428
100
352.075
1981
28,0
24,5
21,5
12,4
7,4
6,2
100
369.533
1982
28,9
23,0
23,1
11,5
7,1
6,4
100
348.519
a) Het betreft hier fiscale jaren die van 1 april t/m 31 maart lopen.
Tabel 5. Verloop van de transacties van de sogo shosha naar type handel in procenten (1
april 1978-31 maart 1982)
Uit label 3 blijkt het diverse karakter
van het aclivileitenpakkel van de sogo
shosha. Daaruil blijkt onder meer dat Mitsubishi een sterke posilie heefl op het gebied van brandslof. Aangezien Japan voor
ongeveer 80% van zijn energievoorziening
afhankelijk is van hel buitenland mag hel
duidelijk zijn dal hel hier voor een overgrool gedeelle imporlacliviteiten belrefl.
Ook het hoge aandeel van Marubeni in de
machinerie zal in combinatie mel zijn exportgerichtheid geen verbazing wekken.
1978
Export
Import
Derde land
Binnenlands
1979
1980
1981
1982
20,9
19,0
9,3
19,1
24,4
10,6
45,9
20,2
24,3
21,2
24,0
13,4
41,4
21,5
24,1
14,2
40,2
50,8
12,0
43,5
langrijker wordt. Deels is dit een gevolg
van valutawijzigingen, en deels van de toegenomen Japanse belangstelling voor de
import van vloeibaar natuurlijk gas. De
markt voor metalen geeft in het algemeen
een neerwaartse trend te zien. Dit heeft
duidelijk invloed op de activiteiten van de
handelshuizen op dat gebied. De machinerie wordt weer belangrijker na het dieptepunt in 1979. Vooral het toenemen van
omvangrijke turn-key-projecten lijkt hier-
al de import en derde-landhandel profiteren.
aan ten grondslag te liggen. Voedsel laat
gende lijn.
een vrij constant verloop zien, terwijl de
textielsector, zoals te verwachten was, verder inzakt.
Tabel 4 laat zien dat de markt voor
Op de markt waarop de sogo shosha
opereert, is ook een verschuiving te constateren. Tabel 5 toont vooral een terugval
brandslof voor de sogo shosha steeds be-
van de binnenlandse markt-, waarvan voor-
1156
Totaal
country
1978
Totaal
Import
3.973
1.689
9.590
8.317
5.486
6.844
2.844
2.188
4.371
17.181
24.648
11.468
Nissho Iwai
Toyo Menka Kaisha
Tabel 1 geeft een indruk van de geografische spreiding van de activiteiten van de
handelshuizen. Vooral Azie en Oceanic
mogen zich in een grote belangstelling van
de sogo shosha verheugen.
15.757
10.503
9.726
7.332
8.665
3.898
3.140
2.136
24.903
die Mitsui gedaan heeft in een petrochemische fabriek in Iran, waarmee zo’n
$ 500 mln., is gemoeid: de activiteiten uit
menteel stil.
11.065
10.326
9.085
13.998
10.937
5.460
3.892
2.086
3.136
21.485
6.244
7.115
4.089
Mitsubishi
Mitsui
C. Itoh
Marubeni
Export
Over het belang van de sogo shosha in de
Internationale handel van Japan, kunnen
we kort zijn. De laatste jaren nemen de
handelshuizen iets meer dan 50% van de
Japanse export voor nun rekening en geleidelijk aan meer dan 60% van de import.
De ontwikkeling van de export blijft stabiel, die van de import vertoont een stij-
Het belang van de sogo shosha en toekomstige ontwikkelingen
Het mag duidelijk zijn dat het belang
van sogo shosha voor Japan en zelfs voor
de rest van de wereld verder gaat dan de cij-
fers van hun activiteiten aangeven. Ze
voorzien Japan van de noodzakelijke
grondstoffen en zorgen ervoor dat de produkten kunnen worden afgezet. Dit is
vooral van belang voor de kleinere bedrijven, die niet hun eigen afzetkanalen heb-
men. Daarnaast eisten de,,Newly Industrializing Countries” (NIC’s) hun aandeel in
de eenvoudige goederencategorieen op.
De sogo shosha trachtte uit de problemen te komen door het nemen van defen-
sief getinte maatregelen zoals rationalisa-
ben. Ook voor de binnenlandse distributie
tie van de interne organisatie (inclusief re-
is het belang van de sogo shosha groot. Op
het gebied van de groothandel is hun aandeel al aanzienlijk. Vooral binnen hun
eigen keiretsu zijn de sogo shosha van belang. Zo bestaat de Mitsubishi-groep uit
135 ondernemingen, en4e_Mitsui-groep is
opgebouwd uit 105 bedrijven. Verdere bedrijfsgroepen zijn DKB-C. Itoh (70), Fugo
(107), waartoe Marubeni behoort, Sanwa
(80), waarvan Nissho-Iwai een onderdeel
ductie en bijscholing van het personeel),
een zorgvuldiger investeringsbeleid (met de
Iran-Japan Petrochemical Company van
Mitsui als afschrikwekkend voorbeeld) en
een extra nadruk op de financierings- en
zelfs (koers-)speculatie-activiteiten. Ook
werd getracht de derde-landhandel uit te
breiden. In offensieve zin werd de aandacht gericht op de elektronica-industrie
hoeverre de sogo shosha echt van karakter
is veranderd, van handelaar in produkten
van een beperkt technologisch gehalte naar
all-round handelsmultinational die thuis is
op elke markt.
is, en Sumitomo (110).
De buitenlandse investeringen van Japan hebben de laatste tijd aanzienlijk aan
belang gewonnen (label 6) 8). Geschat
wordt dat de sogo shosha in 80 a 90% van
de gevallen een belangrijke schakel in het
gebeuren is geweest, hetzij als raedeinvesteerder, hetzij als intermediair.
Tabel 6. Gecummuleerde directs investeringen uit Japan in mln. $ (1 april-31 maart
1960, 1970,1982)
1960
Europa
Noord-Amerika
Latijns-Amerika
Oceanic
Azie
Midden-Oosten
Afrika
1970
1982
3
88
85
2
639
912
6.146
15.225
8.852
3.370
14.552
2.479
2.507
49
56
1
567
281
751
334
92
Het verdwijnen van de handelshuizen
zou met name voor de kleinere bedrijven
grote gevolgen hebben. Vandaar dat er in
Japan met zorg is gekeken naar de ontwikkeling van de economische positie van de
grote handelshuizen, omdat het activiteitenniveau daalde en ook de financiele positie zich ongunstig ontwikkelde. De vermogensverhouding van de sogo shosha is in de
loop der tijd verslechterd en de winsten zijn
laag (zie tabel 2).
Vooral in 1981 kampten de sogo shosha
met problemen. Met name de markten
voor houtprodukten, voedingsmiddelen en
brandstoffen vertoonden een terugval. De
continue stijging van de ruwe-olieprijs
heeft de ontwikkeling van de omzet in feite
nog vertekend op de marktpositie. Op de
markten voor elektrische huishoudapparatuur, motorfietsen en enkele andere duurzame consumptiegoederen werd een te
zwakke positie ingenomen.
Tevens besefte men dat de toenemende
complexiteit en differentiatie van het produktaanbod een wezenlijk probleem vorm-
de voor de sogo shosha . ,,Sophisticated”
artikelen als camera’s en hifi-apparatuur
vragen om een gespecialiseerde marketinginspanning en vooral serviceverlening, die
de handelshuizen, gewend aan ,,simpele”
artikelen als textiel, speelgoed en deegwaren, niet konden bieden. Japanse producenten trachtten dan ook, eenmaal de kinderschoenen ontgroeid, de Internationale
distributie voor hun eigen rekening te neESB 5-12-1984
Conclusie
De sogo shosha is van groot belang geweest voor de economische ontplooiing
van Japan. Hieruit blijkt dat een efficient
werkend multidisciplinair distributie- en
marketingnetwerk een wezenlijke bijdrage
levert aan de toename van de economische
activiteit.
en richtten de handelshuizen zich op veel-
De les voor Nederland is dat het de moei-
belovende terreinen als informatie- en biotechnologie en alternatieve energiebronnen. Vermeldenswaard is dat bijna alle sogo shosha in de afgelopen jaren speciale
technologiesecties zijn gestart. Zo is bij
voorbeeld Mitsubishi agressief bezig op
het gebied van de media. In 1983 creeerde
het handelshuis twee dochterondernemingen op dat gebied, namelijk AST, een
nieuw media-planning- en verkoopbedrijf,
en AST Research Institute, dat software
ontwikkelt. Een en ander gebeurt in samenwerking met IBM. Mitsui is uiterst actief op het gebied van biotechnologie. Kanematsu en C. Itoh hebben inmiddels
naam verworven in de elektronica. Zo
heeft de eerstgenoemde bekende dochterbedrijven in de elektronicasector, zoals
Kanematsu Electronics en Kanematsu Semiconductor.
De maatregelen lijken hun vruchten af te
werpen. De financiele positie van de sogo
shosha verbeterde in het afgelopen jaar,
mede dank zij de valutaspeculaties. Ook de
te kan lonen om te bekijken of niet een
gestructureerde aanpak mogelijk en wenselijk is dan af en toe een gezamenlijke
promotie-activiteit. Vooral voor kleinere
bedrijven lijkt het aantrekkelijk dat er een
instrument is waarlangs zij op efficiente
wijze informatie over een vreemde markt
kunnen verkrijgen. Een belangrijke rol zou
hierbij kunnen zijn weggelegd voor de Ne-
derlandse multinationals, die immers al
over een uitgebreid internationaal netwerk
beschikken.
De Amerikaanse overheid heeft het belang van handelshuizen onderkend en
heeft in 1983 een wet in het leven geroepen
die activiteiten op dit gebied nieuw leven in
moet blazen (de ,,US Export Trading
Companies Act”). Wellicht een idee voor
de Nederlandse overheid.
Geert Gerritse
Jean Paul Vosse
lagere rente en de toename van leasingprojecten speelden een rol. Verder nam de
handel op het gebied van de ,,offshore”
sterk toe. Ook de investeringen in de eerdergenoemde hi-tech gebieden leveren resultaten op. De opleving in de wereldeconomie heeft er bovendien voor gezorgd dat
de meer traditionele activiteiten van de sogo shosha, in tegenstelling tot de verwachtingen, werden gestimuleerd. Ten slotte
hebben de handelshuizen nog van de recessie geprofiteerd. Het deviezengebrek van
veel ontwikkelingslanden heeft namelijk
geleid tot een toename van zogenaamde
,,counter purchase”-transacties (ruilhandelsovereenkomsten). Juist omdat de goederen in kwestie doorgaans van aard verschillen (in Mexico bij voorbeeld levert
Nissan auto-onderdelen in ruil voor agrarische produkten) is de hulp van een handelshuis vaak wenselijk.
Er lijken voldoende gronden aanwezig
om de toekomst niet al te somber in te zien:
de wereldeconomie leeft op, de nieuwe gebieden waarop de sogo shosha actief zijn,
lijken veelbelovend en de mogelijkheden
van de sogo shosha om op die gebieden
aanzienlijke marktaandelen te bevechten
zijn, dank zij hun internationaal netwerk
groot. Daarnaast versterken de handelshuizen hun positie nog altijd op de ,,offshore”-markt en neemt het aantal grootschalige turn-key-projecten toe. Op wat
langere termijn zal echter pas blijken in
8) Zie o.a. G. Gerritse en J.P. Vosse, Japanse
ondernemingen overzee, een overzicht, ESB, 28
maart 1984, biz. 301-308 en van dezelfde au-
teurs, Economische aspecten van Japanse buitenlandse directe investeringen, Katholieke Hogeschool Tilburg, 1984.
1157