Is het bevolkingsvraagstuk opgelost?
Aute ur(s ):
Emmerij, L. (auteur)
Co-directeur van het United Nations Intellectual History Project.
Ve rs che ne n in:
ESB, 87e jaargang, nr. 4361, pagina 383, 17 mei 2002 (datum)
Rubrie k :
Prikkel
Tre fw oord(e n):
Overal ter wereld daalt de groei van de bevolking. De omvang van de wereldbevolking steeg tussen 1950 en 2000 van tweeënhalf
miljard naar zes miljard mensen. Tussen 2000 en 2050 zal, volgens de meest realistische prognose van de Verenigde Naties, de
wereldbevolking groeien van 6 naar 9,3 miljard, een toename van ‘slechts’ 3,3 miljard. Met andere woorden, gedurende de afgelopen
vijftig jaar nam de bevolking toe met 140 procent. Deze toename zal afnemen tot vijftig procent in de komende vijftig jaar.
De industrielanden kwamen uit hun demografische overgangsperiode met een bevolking die twee of drie maal zo groot was 1. De
ontwikkelingslanden zullen uit deze periode komen met een bevolking die zes tot acht maal zo groot is. De relatieve omvang van de
bevolking van het ‘Westen’ groeide van twintig procent van de wereldbevolking in 1800 tot bijna 35 procent in 1900. In het licht van de
bevolkingsexplosie in ‘de Rest’ daalde dit percentage gestaag tot 17,5 procent in 2000. De vn schat dat dit verder zal dalen tot twaalf
procent in 2050. In dat jaar zal Azië zestig procent van de wereldbevolking hebben, zoals nu, maar Afrika zal klimmen tot twintig
procent. De islamitische landen en Afrika zijn de grote bronnen van de toekomstige bevolkingsgroei. Van de 3,3 miljard groei tussen
2000 en 2050 zullen zij 55 procent of 1,8 miljard mensen bijdragen.
Men kan deze langetermijnprognoses overigens zien als een terugkeer naar de status quo ante in de verhouding tussen Noord en Zuid.
Amartya Sen heeft dit als volgt getypeerd: “By 2050 the Asians and the Africans will return to being proportionately almost exactly as
numerous as they were before the European revolution. The sense of a growing ‘imbalance’ in the world implicitly presumes that the
expansion of Europeans earlier on was natural, whereas the same process happening now to other populations unnaturally disturbs the
‘balance’.” 2
Het bevolkingsvraagstuk als dusdanig is opgelost in de zin dat de groei van de bevolking afneemt. De vn-prognose zal
hoogstwaarschijnlijk aan de hoge kant blijken te zijn. De vruchtbaarheidsgraad daalt immers overal sneller dan in de vn-prognoses. De
omvang van de wereldbevolking zal een hoogtepunt bereiken van zo’n 9,5 miljard mensen in 2060 of 2070 en daarna in absolute termen
afnemen. De problemen worden nu steeds meer vergrijzing, internationale migratie en de gevolgen van beide voor de verzorgingsstaten
in het Westen. De vergrijzing is overal aan de gang, met Europa en Japan als koplopers. Maar ook vele ontwikkelingslanden die hun
demografische transitie bijna hebben afgesloten – China! – zien het aantal ouderen snel toenemen. De wereldbevolking veroudert snel.
In Europa en Japan is er sprake van een daling van de omvang van de autochtone bevolking in absolute zin. Vandaar dat immigratie geen
probleem hoeft te zijn, integendeel. In de industrielanden is het aantal immigranten drastisch toegenomen sinds de jaren zestig. De
Verenigde Staten – een immigratieland bij uitstek – hadden in maart 2000 meer dan 31 miljoen buitenlanders binnen hun grenzen. Dat is elf
procent van de totale bevolking, een verdubbeling sinds 1960! In Duitsland en Frankrijk – met een veel kortere en minder grote
immigrantentraditie – liggen deze percentages op het ogenblik respectievelijk tegen de tien en twintig procent. In Nederland bedraagt dit
percentage eveneens circa tien 3.
In zijn Memoirs vertelt Zbigniew Brzezinski over een bezoek in januari 1979 van de toenmalige Chinese leider Deng Xiaoping aan de
Amerikaanse president Carter in Washington: “At one stage, when Carter registered his concern for human rights, requesting Deng to
be flexible on emigration from China, Deng leaned forward toward Carter and said: ‘Fine, we’ll let them go. Are you prepared to take ten
million?'” (bladzijde 407).
Dat zullen er waarschijnlijk veel meer worden als het ooit zo ver komt. De aantallen die nu van Midden- en Oost-Europa en de voormalige
Sovjet-Unie naar het Westen komen, zullen in het niet verdwijnen vergeleken bij de toekomstige opening van China.
Deze versnelling van de internationale migratie naar het Westen heeft aanleiding gegeven tot de publicatie van artikelen en boeken die
deze bevolkings-bewegingen zien als een spookbeeld en een veiligheidsvraagstuk. De recente Amerikaanse bestseller van Pat
Buchanan, The death of the West: how dying populations and immigrant invasions imperil our country and civilization, is daarvan
slechts een voorbeeld. Andere voorbeelden zijn het recente succes van Le Pen in de eerste ronde van de Franse presidentiële verkiezing,
het fenomeen Fortuyn in Nederland en analoge gevallen in België, Denemarken, Noorwegen, Oostenrijk en elders. De gewelddadige
dood van Fortuyn bewijst hoe heftig de emoties achter de kille cijfers zijn. Het ene bevolkingsvraagstuk is opgelost, maar andere
kondigen zich reeds aan
1 De ‘demographic transition’ duidt de periode vanaf het moment dat het sterftecijfer begint te dalen totdat het geboortecijfer ook is
gedaald.
2 A. Sen, Population: delusion and reality, New York Review of Books, nr. 15, 22 september 1994, blz. 62 -71.
3 Zie het recente WRR-rapport Nederland als immigratiesamenleving ,
Copyright © 2002 – 2003 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)