column
John Groenewegen
Homo Calculus
Het economisch perspectief op de productie van
goederen en diensten en op de daarmee verbonden
transacties is dat van doelmatigheid. Hoe kan door
middel van de minimalisatie van productie- en transactiekosten met een gegeven hoeveelheid schaarse middelen de maximale hoeveelheid goederen en diensten
voor de consument beschikbaar komen? Simpel: door
concurrentiedruk in te voeren en als dat onmogelijk is
door middel van het invoeren van een strakke allocatie
van uren per handeling gecompleteerd met een monitorings- en sanctiesysteem. Het uren schrijven volgens de
schema’s van de economische rekenmeesters kom je
in tal van sectoren tegen: niet alleen in bijvoorbeeld de
wereld van de schoonmakers, maar tegenwoordig ook
in het onderwijs en de gezondheidszorg. Als je ’s morgens vroeg op kantoor komt, kun je de schoonmaakster
nog treffen. Zij heeft weinig tijd voor een praatje en al
helemaal niet voor een extra klusje zoals een stofzuiger
door de kamer halen. Geen onwil, maar zij is onderworpen aan de 2.30 minuten die zij per kamer heeft toegewezen gekregen voor het legen van de prullenbak en
het halen van een vochtig doekje over de tafel en open
plekken van het bureau. Het is de wereld van de strakke
calculatie, van smalle marges en geen flexibiliteit.
De wetenschappelijk medewerker aan de universiteit
registreert ook vlijtig zijn uren volgens bijvoorbeeld het
TimEnterprise-systeem. Niet alleen verlof en ziekte
wordt zo geregistreerd, maar ook dienen de uren
geregistreerd te worden die worden besteed aan onderwijs en tweede- en derdegeldstroomprojecten. De
homo calculus heeft ook een centrale plaats gekregen
bij de registratie van het gewone wetenschappelijke
onderzoek. In de jaarlijkse R&O-gesprekken (Resultaat
en Ontwikkeling), die elke medewerker eens per jaar
met zijn superieur voert, gaat het over de mate waarin
de afspraken van vorig jaar zijn gerealiseerd. Centraal
staat het aantal zogenaamde BTA-punten, dat precies
weergeeft hoe de betrokkene presteert. De resultaten
worden vergeleken met de normen waarna een A-, B-,
C- of D-beoordeling volgt. Benadrukt wordt dat het in
de beoordeling niet alleen gaat om het onderzoek, maar
dat onderwijs- en managementprestaties evenzeer
meetellen. De praktijk is dat het in de Âinternationale)
(
universitaire wereld in de eerste plaats om de publicatiepunten gaat en dat onderwijs en management onder
grote druk staan. Wordt een beroep gedaan op een
investering in onderwijsvernieuwing, of het vervullen
van een bestuursfunctie, dan wordt gecalculeerd en
bedenkelijk gekeken. Er is sprake van een strak rekensysteem met weinig flexibiliteit.
Ook in de zorg regeert de homo calculus. Kortgeleden
kwam mij de ervaring van de familie Verbruggen ter
ore. Vader en moeder zijn 64 jaar gelukkig getrouwd,
beiden zijn goed van geest en woonachtig in een verzorgingshuis. De familie besteedt veel aandacht aan de
ouders en neemt ook een deel van de verzorgende taak
voor hun rekening. Op een kwade dag wordt de familie uitgenodigd op het kantoor van de directeur met
het verzoek een formulier te ondertekenen, waarin zij
toestemming geven om alleen vader naar een verpleegtehuis over te plaatsen. De directeur legde uit dat vader
en moeder gescheiden moesten worden, niet omdat
het verzorgingstehuis de noodzakelijke verzorging niet
zou kunnen bieden, maar omdat gebleken was dat
vader per dag 25 minuten meer verzorgingstijd kostte
dan volgens de statistieken geoorloofd was. Hoewel
geschokt van het calculerende gedrag van de directeur
toonde de familie toch begrip voor de situatie en bood
aan de eigen verzorgende taak uit te breiden met 25
minuten per dag. De directeur zag daar niets in: of de
familie wel begreep dat zij te maken hadden met een
professionele organisatie? Goed, dan was de familie
bereid op eigen kosten een professionele kracht in te
huren, die de extra werkzaamheden zou verrichten.
Onder geen beding zouden vader en moeder gescheiden mogen worden, zeker niet nu ook bekend was geworden dat vader geen lang leven meer beschoren was.
De strakke calculatieschema’s van de directeur lieten
ook de komst van een betaalde privékracht niet toe.
Nee, er zat niets anders op dan vader en moeder te
scheiden. De familie weigerde het formulier te ondertekenen en de zaak sleepte zich voort. Niet lang daarna
overleed vader in de aanwezigheid van moeder. “Gered
door de gongâ€, was de mening van de familie.
Het is een goede zaak dat het economisch perspectief
bestaat en dat bij de productie van veel goederen en
diensten wordt gelet op de kosten. Echter, het is een
zeer verkeerde zaak als in de dienstverlening aan de
kwetsbare mens (onderwijs en verzorging) het primaat
van de calculatie geldt. Het is genoegzaam bekend uit
wetenschappelijk onderzoek en uit eigen ervaring dat
de aard van de dienst onder het juk van de calculatie
verandert. Verzorgend personeel met de stopwatch
in de hand levert een andere dienst dan verzorgend
personeel dat tijd voor aandacht heeft. Het wordt hoog
tijd dat in bepaalde sectoren van de economie de
homo calculus wordt vervangen door de homo socialis,
opdat de diensten weer de inhoud krijgen zoals het
bedoeld was.
ESB
4 april 2008
207