Minister Edith Schippers van Volksgezondheid heeft besloten dat het Vinkje ‘Ik kies bewust’ verdwijnt van levenmiddelverpakkingen. Wie straks wil weten wat een gezonde optie is, zou een app moeten gebruiken. Het juridisch bezwaar van de Consumentenbond tegen het Vinkje is door de VWS-commissie Bezwaarschriften gegrond verklaard. De Consumentenbond wil liever een verplicht stoplichtsymbool. Moet vadertje staat over onze gezondheid gaan waken of verdient het Vinkje misschien toch een doorstart?
Aan de Rotterdam School of Management, Erasmus University ben ik betrokken bij onderzoek naar het effect van keurmerken. We hebben onderzoek gedaan onder duizenden consumenten, vaak aan de hand van het Ik-kies-bewust-keurmerk en de opvolger daarvan, het Vinkje. We zien dat dit keurmerk in de meeste gevallen het product iets aantrekkelijker maakt voor de consument en dat als gevolg daarvan ook de wil om het te kopen iets toeneemt. Dan kiezen consumenten dus een product dat gezonder is, of in elk geval minder ongezond. Dat wil niet zeggen dat deze consument ook begrijpt wat het Vinkje echt betekent. Helaas, veel consumenten snappen het niet goed en dat is de reden dat de Consumentenbond spreekt van misleiding. Echter: voor wie even de moeite neemt om het keurmerk te begrijpen, is dit keurmerk toch wel handig: wie voor het schap staat kan in één oogopslag zien welke producten in de productgroep het meest gezond of het minst ongezond zijn, zonder de lijst met ingrediënten te hoeven uitpluizen. Als de fabrikant zijn producten ten minste voor keuring heeft aangeboden, er zouden nog meer gezonde producten kunnen staan, die het keurmerk niet dragen. Maar de kosten van dit keurmerk zijn zo laag, dat ze gemakkelijker worden terugverdiend uit extra verkoop. Die betaling tast de onafhankelijkheid van het keurmerk niet aan. Wat dat betreft heeft de Stichting Ik Kies Bewust de zaken prima geregeld. De Stichting doet de zakelijke kant, maar is een stichting, dus zonder winstdoelstelling. De criteria worden opgesteld door een onafhankelijke wetenschappelijke commissie. En voor de toetsing is een onafhankelijke certificatie-instelling beschikbaar.
Ondertussen onderzoeken we in Rotterdam een mogelijk ander effect van het keurmerk: op innovatie. Fabrikanten verlagen de hoeveelheid zout, verzadigd vet en suiker in hun producten. Deze trend in de voedingsindustrie wordt vermoedelijk versterkt door het Vinkje: als ze hun producten niet gezonder maken, dreigen ze bij de volgende aanscherping van de eisen het keurmerk te verliezen. Dit laatste effect van het keurmerk zou uiteindelijk nog belangrijker kunnen zijn dan de directe betekenis van het keurmerk voor de consument.
De minister wil dit nu allemaal over boord gooien. Dat lijkt on nodig of zelfs ongewenst – dit keurmerk is een mooi initiatief van de sector zelf, het kost de overheid niets en het is goed voor de volksgezondheid. Dat zou de minister toch moeten aanspreken. Natuurlijk is deze oplossing voor verbetering vatbaar, het is goed dat ook de Consumentenbond en de minister daarover meedenken. Het verwarrende blauwe Vinkje wordt al afgeschaft, als het groene Vinkje blijft dan is de boodschap simpel en een voorlichtingscampagne kan dan de consument helpen het beter te begrijpen. Het alternatief van de overheid zal niet werken – met een app is niet in een oogopslag het meest gezonde product te zien. Het Britse stoplichtsymbool is wat dat betreft beter, ook beter dan het Vinkje, omdat het verplicht op alle producten staat, ook op ongezonde. Maar dat maakt het duurder, en de Voedsel- en warenautoriteit zou toezicht moeten houden op de toepassing – aan andere vormen van toezicht komt deze uitgeklede dienst ook al te weinig toe. Bovendien creëert een verplicht keurmerk een handelsbelemmering. Dat is in strijd met EU-beleid, staat op gespannen voet met de regels van de Wereldhandelsorganisatie, en kan als de handelsverdragen CETA of TTIP worden goedgekeurd leiden tot claims van Canadese of Amerikaanse bedrijven die zich benadeeld voelen. Dus waarom geen doorstart van het Vinkje?
Auteur
Categorieën