De wereld volgens het CPB
Drie visies op de werking van de economic, zeven
regie’s waarin de wereld verdeeld is en negen belangrijke uitdagingen/trends waarvoor de mensheid
zich gesteld ziet – dat zijn de bouwstenen waarmee
het Centraal Planbureau in Scanning the future zijn
toekomstverkenning optrekt. Met behulp van die
elementen worden vier scenario’s geschetst die een
beeld geven van hoe de wereldeconomie zich in de
komende vijfentwintig jaar zou kunnen ontwikkelen. De scenario’s zijn geen voorspellingen, maar
vertellingen: min of meer plausibele verhalen over
hoe het de wereldeconomie zou kunnen vergaan.
Men kan er net zo goed zijn eigen verhaal naast zetten. De scenario’s zijn dan ook niet bedoeld om houvast te bieden, dat zou toch maar schijnzekerheid
zijn; neen, zij helpen, zo houdt althans het CPB ons
voor, om het denken over de toekomst richting te
geven, discussie uit te lokken en vastgeroeste
ideeen los te weken.
Er is een mooi verhaal over ‘evenwichtige internationale groei’. De GATT-onderhandelingen slagen
waardoor de economische groei een impuls krijgt.
De VS, Europa en Japan overwinnen nun belangrijkste economische problemen en Afrika en Oost-Europa werken zich uit het moeras omhoog. Technologic en economic zorgen in eendrachtige samenwerking voor de omschakeling van milieuvernietigende
produktie naar duurzame economische groei. Het
wereldvoedselprobleem wordt opgelost, de bevolkingsexplosie afgeremd. De verwezenlijking van dit
toekomstbeeld kost heel wat moeite, maar is voorstelbaar.
Er is ook een afschrikwekkend verhaal over ‘wereldwijde crisis’. In dit scenario gaat ongeveer alles mis,
wat er mis kan gaan. De spanningen op handelsgebied lopen op. Protectionistische tendensen krijgen
de overhand. Van internationale samenwerking met
betrekking tot het milieuvraagstuk komt niets terecht. De groei in Europa, de VS en Japan valt weg
en de ontwikkelingslanden in Afrika, Latijns-Amerika en delen van Azie raken verder achterop. Hongersnood, overstromingen, ziekten en ontbossing
zijn aan de orde van de dag. Overal steken nationalistische en religieuze tegenstellingen de kop op en
verscheuren landen en volkeren. Ook dit scenario is
voorstelbaar, en er hoeft niet eens zoveel voor te gebeuren om het werkelijkheid te laten worden.
De vraag is natuurlijk welk van de verhalen de richting van de actuele ontwikkelingen het beste weergeeft en vervolgens waar het van afhangt dat het
gaat zoals het gaat. Het CPB heeft daarop geen antwoord. Het onderscheidt wel drie mechanismen,
die de economic in een bepaalde richting kunnen
drijven. In het evenwichtsperspectief spelen prijzen
de hoofdrol. Zij zijn de belangrijkste informatiedragers omtrent maatschappelijke behoeften. Het prijsmechanisme zorgt ervoor dat vraag en aanbod op
de verschillende markten in heden en toekomst op
een efficiente wijze op elkaar worden afgestemd. In
deze visie wordt de maximale welvaart bereikt als
aan de werking van het prijsmechanisme zo min mogelijk in de weg wordt gelegd. Het coordinatieper-
ESB 13-5-1992
spectief legt de nadruk op coordinate. Er is een zekere coordinate (beleid) voor nodig om verwachtingen en gedragingen van economische subjecten op
elkaar af te stemmen. Coordinate draagt bij tot het
bereiken van een gunstiger macro-resultaat dan
wanneer alle beslissingen onafhankelijk van elkaar
worden genomen. Daar staat tegenover dat coordinatie met zekere economische kosten gepaard gaat.
In het vrije-marktperspectief ligt de nadruk op de
ondernemer als de inspirator en organisator van de
technologische en economische vernieuwing. Leg
hem zo weinig mogelijk in de weg, dat is het beste
voor het bereiken van maximale welvaart.
In de werkelijkheid is een combinatie van die drie
elementen nodig. De Westeuropese economic bij
voorbeeld zou op sommige gebieden wel wat meer
marktwerking en ondernemerschap kunnen gebruiken, en in de Verenigde Staten zou wat meer coordinatie geen kwaad kunnen. Ook in de internationale
economische betrekkingen is dat laatste trouwens
geen overbodige luxe. Maar hoe krijg je zoiets voor
elkaar, hoe komen de daarvoor noodzakelijke maatschappelijke veranderingen tot stand, met andere
woorden waar zit het handvat voor beleid? Die
vraag laat het CPB in het midden. De lezer c.q. beleidsmaker wordt aangespoord daar zelf maar eens
goed over na te denken.
Wat opvalt bij maatschappelijke veranderingen is,
dat er vaak een crisis of schok voor nodig lijkt te
zijn om een doorbraak te bewerkstelligen. De crisis
van de jaren dertig resulteerde in een nieuwe visie
op de werking van de economic (Keynes) en een
nieuw beleid om massawerkloosheid te voorkomen.
Er was een stevige recessie aan het eind van de jaren zeventig voor nodig om het belang van voldoende marktwerking in de economic te onderstrepen,
waardoor de economische groei weer op gang kon
komen. De Eurosclerose in de jaren zeventig en begin tachtig werd pas aangepakt toen West-Europa
steeds verder achterop raakte bij de rest van de gei’ndustrialiseerde wereld. Zo ook moesten politieke onderdrukking en economische malaise in de voormalige Sovjetunie een bepaald niveau bereiken, voordat zich een omwenteling kon voltrekken. Volgens
Maurice Strong, de voorzitter van de komende milieuconferentie in Rio, is er een internationale milieuramp nodig om tot een werkelijk serieuze aanpak van het milieuvraagstuk te komen.
Het is geen optimistische visie op de maatschappelijke ontwikkeling dat de mensheid zich kennelijk alleen door middel van een schoktherapie laat bijsturen. Het zou natuurlijk verstandiger zijn om het economische onheil tijdig af te wenden en een mooie
wereld over ons zelf af te roepen door beter gebruik
te maken van het prijsmechanisme, door nauwer samen te werken en door wat meer durf en initiatief
aan de dag te leggen. Scanning the future nodigt
daar in ieder geval toe uit. Maar het zegt er niet bij
waar we moeten beginnen en hoe we dat voor elkaar moeten krijgen.
L. van der Geest