column
Wim Groot
Risico’s en verantwoordelijkheden in de zorg
De uitgaven aan zorg stijgen in snel tempo. Van de
groei van de overheidsinkomsten ging in de afgelopen
jaren een derde naar de zorg. En dat was in een tijd
dat de overheidsinkomsten nog stegen. Als er niets
gebeurt zullen binnen twintig jaar alle extra inkomsten
van de overheid naar de zorg gaan. Dan is er geen geld
meer voor beter onderwijs, meer agenten op straat of
de aanleg van nieuwe wegen.
Het kabinet wil ingrijpen. In het crisisakkoord is
a
 fgesproken om vanaf 2011 2,2 miljard euro te
bezuinigen op de zorguitgaven. Het kabinet wil dit
onder meer bereiken door de vrije prijsvorming in de
ziekenhuiszorg uit te breiden. Onder invloed van de
vrije prijsvorming voor een deel van de ziekenhuisÂ
verrichtingen en de toegenomen competitie tussen
ziekenhuizen is de arbeidsproductiviteit flink omhoog
gegaan. De productiviteitsgroei in de ziekenhuizen was
de afgelopen jaren zelfs hoger dan in de marktsector.
Vrije prijsvorming heeft verder geleid tot kwaliteitsverÂ
betering. In de zorg gaan kwaliteitsverbetering, betere
behandeling en lagere kosten nu eenmaal vaak samen.
Hogere arbeidsproductiviteit is niet alleen vanuit het
oogpunt van efficiency van belang, maar ook vanwege
het dreigende personeelstekort in de zorg.
Liberalisering van de tarieven leidt evenwel op zichzelf
niet tot kostenbesparingen. Als het aantal  errichtingen
v
toeneemt, kunnen de kosten uiteindelijk hoger
u
 itvallen. Als vrije prijsvorming in de ziekenhuissector
ook moet bijdragen aan kostenbeheersing dan moeten
de bestaande vangnetten voor de zorgverzekeraars bij
de ziekenhuisuitgave, de ex post risicodeling tussen
verzekeraars, worden afgeschaft.
Sinds een aantal jaren zijn de zorgverzekeraars risicoÂ
dragend voor de uitgaven aan geneesmiddelen. Dit
heeft zorgverzekeraars aangezet tot het voeren van een
preferentiebeleid, waarbij van geneesmiddelen met
eenzelfde werking alleen nog het goedkoopste middel
wordt vergoed. Hiermee is vele honderden miljoenen
euro’s bespaard op de uitgaven aan geneesmiddelen.
Als gevolg hiervan zijn de nominale premies voor de
zorgverzekeringen dit jaar niet of slechts met een zeer
gering bedrag verhoogd.
Zorgverzekeraars moeten meer risico gaan lopen op de
ziekenhuisuitgaven. Wat nodig is, is dat de zorgverzekeÂ
raars delen in de uitgavenoverschrijdingen. Risicodeling
geeft de zorgverzekeraars, net als de overheid, een
belang in kostenbeheersing. Grotere vrijheid voor zorgÂ
aanbieders en verzekeraars moet samengaan met meer
verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Nog te vaak
proberen zorgaanbieders en verzekeraars de rekening
bij de overheid te leggen. Afwentelingsgedrag moet
voorkomen worden. Beslissingsbevoegdheid dient altijd
samen te gaan met het aanvaarden van de financiële
consequenties van de genomen besluiten. Het afschuiÂ
ven van de financiële gevolgen van beslissingen is in de
zorg nog te gemakkelijk. Dit geldt niet alleen voor de
ziekenhuiszorg maar vooral voor de AWBZ.
Sinds 1998 zijn de uitgaven aan thuiszorg met gemidÂ
deld acht procent per jaar gestegen. De uitgaven aan
verpleeg- en verzorgingshuizen stegen met gemiddeld
6,5 procent en die aan gehandicaptenzorg met 8,3
procent per jaar. Het AWBZ-fonds waar deze uitgaven
uit worden betaald heeft een tekort van 3,5 miljard
euro. Het geld voor de ouderenzorg is al op voordat de
babyboomgeneratie hulp en verpleging nodig heeft.
Herziening van de AWBZ is daarbij essentieel. Ook
hier moet verantwoordelijkheid gepaard gaan met het
aanvaarden van financiële risico’s. Hiervoor is nodig dat
de uitvoering van de AWBZ wordt overgedragen van de
zorgkantoren aan de zorgverzekeraars. Zorgverzekeraars
kunnen financiële risico’s dragen, en als de zorgverÂ
zekeraars financieel verantwoordelijk worden voor de
AWBZ, krijgen zij er belang bij om betere en doel atige
m
zorg in te kopen voor hun verzekerden.
Zorginstellingen moeten de verantwoordelijkheid van de
financiële risico’s die ze nemen ook meer onder ogen
zien. Nu schiet bij financiële problemen de  verheid
o
te hulp. Het was niet verstandig om het slechtste
ziekenhuis van Nederland, de IJsselmeerziekenhuizen,
met vele miljoenen euro’s overheidsgeld overeind te
houden. Verkeerd beleid moet niet beloond worden.
Dat moedigt andere ziekenhuizen alleen maar aan om
ook hun hand op te houden. De manier waarop steun
wordt verleend aan zorginstellingen die in de financiële
problemen verkeren is aan herziening toe.
Grotere vrijheid van handelen moet gepaard gaan met
meer verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en risicoÂ
dragendheid voor betrokkenen. Dit geldt niet alleen
voor individuele zorgverleners maar ook voor zorgverÂ
zekeraars en instellingen. Alleen zo valt een kwalitatief
goede en financieel houdbare zorg te garanderen.
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
ESB
94(4558) 17 april 2009
239