.
ESB Boeken
Boeken
J
van de twintigste eeuw. Begin jaren
acob Soll is hoogleraar geschiededertig bleek echter dat jaarrekeningen
nis en accountancy aan de Univan beursgenoteerde ondernemingen
versity of Southern California.
geen adequaat beeld gaven van de
Hij heeft een boek geschreven over
werkelijke financiële positie. Tegen
de geschiedenis van financiële verslagdie achtergrond volgde de invoering
geving en accountancy dat ook voor
van verplichte audits van balansen van
algemeen economen interessant is.
financiële instellingen, internationale
Aan de hand van diverse historische
boekhoudregels, en ook splitsing tusgeschriften en overzichten met finansen zakenbanken en commerciële banciële gegevens geeft hij een uitgebreide
ken (in de VS de Glass-Steagall Act).
beschrijving in de tijd van de rol van
Deze gouden jaren voor accountants
boekhouden en accountancy. Tot en
duurden tot in de jaren zeventig. Acmet het eind van de middeleeuwen
Auteur  Jacob Soll
countants vonden geen goed antwoord
lag de nadruk van ondernemingen
Titel  The Reckoning
op de vraag hoe om te gaan met het
daarbij op het bijhouden van voorraUitgever  Basic Books
effect van inflatie op de jaarrekening.
den. Overheden maakten allerhande
Tevens ontstond mede onder druk van
losstaande kasstroomoverzichten en
piet van der graaff
klanten en aandeelhouders het uitschuldregisters. In het begin van de
Secretaris bij Stichting
gangspunt fair value, waardoor bij de
Renaissance in de vijftiende eeuw ontPensioenfonds Hoogovens
waardering van de onderneming meer
stond een belangrijke innovatie, het
op de actuele waarde werd geleund dan
dubbel boekhouden. Zo konden de
bestaande overzichten met bezittingen, schulden, inkomsten op door de jaren heen opgebouwd vermogen. Dit leidde miden uitgaven met elkaar worden verbonden. De consequente den jaren zeventig tot een aanscherping van wetgeving, met
en brede toepassing in Nederland volgde in de Gouden Eeuw. minder ruimte voor het professionele oordeel. Na jaren van
Dit systematisch bijhouden van de financiële positie maakte spoedige economische ontwikkeling volgden rond 2000 diverse
externe financiering via geldschieters mogelijk en legde de versoepelingen in de financiële verslaggeving en uitbreiding van
basis voor ondernemerschap, schaalvergroting, efficiency en de rol van accountants naar consultancy; ook was er sprake van
welvaart. Er ontstond echter ook transparantie en afreken- schandalen waar accountants niet adequaat bleken te hebben
baarheid, en dat leverde vooral voor politieke bestuurders gehandeld (Enron, Ahold). Ondanks een betere wettelijke basis
spanningen op. Zo ontving in de zeventiende eeuw Lodewijk (in de VS Sarbanes-Oxley) brokkelde de reputatie verder af en
XIV van zijn minister van Financiën Jean-Baptiste Colbert werden waarschuwingen over onvoldoende transparantie bij de
overzichten van staatsuitgaven, -inkomsten, bezittingen en waardering van financiële instrumenten genegeerd. Zo droegen
schulden. De conclusies bleken voor de koning echter lastig te accountants bij aan de financiële crisis vanaf 2008.
hanteren. Hij zorgde er daarom voor dat de overzichten niet De rode draad in het boek is de economische ontwikkeling
meer konden worden gemaakt, waarna de Franse staat vervol- in de context van die van het boekhouden en accountancy.
gens failliet ging. Het bijhouden van een staatsboekhouding Voor ondernemingen is financiële verslaggeving cruciaal richkon niet voorkomen dat de Britse overheid in 1720 in beta- ting financiers. Overheden hebben een boekhouding nodig
lingsproblemen kwam. Via een boekhoudkundige constructie als verantwoording naar burgers en verschaffers van kapitaal.
met staatsobligaties en aandelen die recht gaven op een han- Uitgangspunt is dat boekhouden de basis heeft gevormd voor
het huidige kapitalisme en niet bijvoorbeeld calvinistische ijdelsmonopolie in Zuid-Amerika kon dit worden afgewend.
De verbinding tussen boekhouden en algemene economie ver en discipline zoals Max Weber betoogt. Daarnaast wijst de
werd begin negentiende eeuw gelegd door Adam Smith en auteur op de rol van boekhouden bij het individuele en colJeremy Bentham. Financiële informatie van ondernemingen lectieve schuldbesef. Hij benadrukt enerzijds de noodzaak van
werd door Adam Smith gebruikt als onderbouwing van zijn voldoende autonomie van accountants en anderzijds een wortheorie over marktwerking en prijsvorming. Jeremy Bentham teling in de samenleving. Aan de hand van diverse voorbeelden
werd voor zijn zogenoemde greatest happiness principle geïn- geeft hij aan dat een verbinding tussen beide bijdraagt aan het
spireerd door dubbel boekhouden (waarderen van het saldo gezag van deze beroepsgroep. De gedachte dat instituties van
van geluk en ongeluk). In de loop van de negentiende eeuw belang zijn voor de economische ontwikkeling is niet nieuw,
ontwikkelde verslaggeving zich verder en verbreedde de toe- wel de meeslepende beschrijving van de ambivalente houding
passing richting fiscale heffingsgrondslagen en als tegenkracht van ondernemingen en overheden tegenover betrouwbare en
voor frauduleuze spoorwegmaatschappijen. In dat kader transparante financiële informatie. Partijen die niet transpakwam ook de rating van ondernemingen en leningen op. De rant zijn (zoals Enron, Ahold en de Griekse overheid) trekken
officiële certificering door accountants volgde rond het begin op den duur aan het kortste eind.
716
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
Jaargang 99 (4698) 20 november 2014