Weldenkende mensen

D.J. Wolf son

Weldenkende
mensen

Een column schrijven is een risicovolle
onderneming. Weldenkende mensen vinden dat je er niet aan moet beginnen. Ze
realiseren zich dat wetenschappelijk werk
niet wordt gelezen, maar de schrijver niettemin een aureool van weldenkendheid
verschaft. Columns verstoren dat beeld.
Want als je af en toe journalistiek bedrijft
klopt de rest natuurlijk ook niet. Nu zijn er
columns en columns. Zolang ze nergens
over gaan blijft de schade beperkt. Maar
£ens per jaar voel ik de behoefte om te getuigen. En dan nemen weldenkende mensen mij altijd even apart.
Vragen van vrede en veiligheid behoren
tot de kern van de economic. Welvaart en
welzijn krijgen iets onwezenlijks als het
ieder moment afgelopen kan zijn; dan
dreigt veiligheid oneindig schaars te worden. Niemand wil oorlog en niemand wil
zich laten chanteren door een supermogendheid over die doelstellingen zijn we het
wel eens. De taak van de econoom is dan
om na te gaan hoe de kosten en baten zichtbaar kunnen worden gemaakt van strategiee’n
om
veiligheidsrisico’s
te
verminderen.
Het actuele veiligheidsprobleem is president Reagans Strategische Defensie Initiatief (SDI; ik vermijd de stripboekterm
,,Star Wars”, die onthult zo onbarmhartig
op welk niveau de discussie plaatsvindt).
‘ Ook het oordeel daarover kan worden vertaald in kosten en baten. Het is niemand
gegeven alle aspecten daarvan te overzien
en op een noemer te brengen. Maar economen kunnen ten minste nagaan of de juiste
vragen worden gesteld en of de gedragstheoretische aspecten wel overeind blijven in
een besluitvormingsproces waarin technocratische elementen en deelbelangen dreigen te overheersen. De in geld uit te drukken kosten zijn astronomisch, maar daar
zit het echte probleem niet. Als daarmee inderdaad vrede en veiligheid zouden kunnen worden gekocht, is ons waarschijnlijk
geen prijs te hoog. De kernvraag is gelegen
in de effectiviteit van het SDI als strategic.
Gaat het alleen om de in geld uit te drukken
kosten en wegen de baten daar tegenop?
Om met de kosten te beginnen: het SDI
kost niet alleen geld, het verhoogt in zeker
ESB 5-6-1985

opzicht ook ons risico. Op korte termijn
verhoogt het de verleiding voor de Russische militaire leiding om de eerste klap uit
te delen, zolang het nog kan. Op langere
termijn zal de Russische economic veel
zwaarder gebukt gaan onder de last van
haar eigen ruimtescherm dan de rijkere en
meer efficiente Amerikaanse. Is dat geen
voordeel voor het Westen? Nee, het is ons
eigenbelang de macht van de militairen in
Moskou terug te dringen door de Sovjeteconomie de gelegenheid te geven eindelijk
eens op orde te komen. Op onze kapitalistische orde, wel te verstaan – in het
voetspoor van de Chinezen. Want die hebben al jaren geleden het Japanse voorbeeld
gevolgd en de militaire confrontatie ingeruild voor de economische oorlogsvoering.
Als we de 20e eeuw overleven, dan zal de
21e eeuw een titanenstrijd om de economische suprematie te zien geven tussen Japan, China, India wellicht, en de Atlantische wereld. Dan kunnen de Russen en de
Oost-Europeanen onze natuurlijke bondgenoten zijn, als we daar nu de basis voor
leggen. Hoe dan ook, een meer open, welvarend en bourgeois Rusland past beter in
onze buurt dan de verpauperde en vermilitariseerde vesting van vandaag.
Zijn er — voor Europa — ook baten te
verwachten van het SDI? Nauwelijks. Los
van het genoemde gedragstheoretische gevaar van een ongewenste Russische respons is het ondoenlijk een kaasstolp over
het Westen te zetten. Het laagvliegende
spul schiet er onderdoor, en dat is waar wij
mee te maken hebben. Maar ook de Amerikanen zijn niet veel veiliger; complexe
systemen zijn nooit onfeilbaar te maken.
Als het werkelijk gaat om het uitbannen
van de nucleaire dreiging moet president
Reagan de Russen vragen mee te doen, en
niet de Europeanen, zeggen de dissidenten
in het Amerikaanse Congres. En de technologie dan? Nog nooit heeft een defensieproject zoveel perspectief geboden voor civiele toepassingen. Dat weten de Amerikanen ook. Ze kopen wel kennis, maar geen
gereed produkt. Dat is voor de eigen industrie. Zo gaat het al 35 jaar met hun defensiebeleid; geef ze eens ongelijk.
Het hoofdprobleem is dat het SDI van

de verkeerde premisse uitgaat. Wie de wereld veiliger wil maken moet oog hebben
voor het vestingdenken van de Sovjets. Ze
voelen zich omsingeld en bedreigd; hun
besluitvorming is totalitair en zonder nuance. We moeten ze niet verleiden tot een
antwoord op een verdere militaire uitdaging; de geschiedenis met de kruisraketten
leert dat die weg niet naar ontwapening
leidt. De essentie van het probleem blijft
overzichtelijk: wie wil ontwapenen, moet
ontwapenen. Te beginnen met een planmatige, wederzijdse denuclearisering. Er is
ruimte voor een Westers initiatief. Kernkoppen tellen is een ijdele bezigheid, zolang er nog een meervoudige vernietigingscapaciteit bestaat. President Reagans nadruk op weerbaarheid in zijn eerste ambtstermijn verschaft hem de ruimte voor zinvoller bezigheden. Daar moet hij gebruik
van maken voordat zijn geklungel in Nicaragua en de ombuigingen in zijn defensiebegroting zijn geloofwaardigheid hebben
uitgehold. Gegeven de militaire krachtsverhoudingen vereist zo’n initiatief wel de
Europese bereidheid de eigen conventionele bewapening vooralsnog op te voeren,
naarmate het Amerikaanse nucleaire
schild minder dik wordt. Dat is peperduur.
Het is ook gevaarlijk, voor zover het een
conventionele oorlog minder ondenkbaar
maakt. Maar dat is slechts een marginaal
verschil, voor wie zich realiseert hoe gruwelijk de moderne, niet-nucleaire technologic is. Misschien is de optelsom van chemische, bacteriologische en slimme doelzoekende wapens nog wel gruwelijker dan
het nucleaire arsenaal. Hoe dan ook, de
psychologic vereist dat we met denuclearisering beginnen, om op langere termijn
ook tot conventionele ontwapening te kunnen komen.
En wat het SDI betreft; als Europeanen
moeten we niet meedoen aan iets wat niet
goed voor ons is. Maar we moeten Amerika wel duidelijk maken dat we voor onze
eigen verantwoordelijkheid staan door
meer geld en meer intellect in onze conventionele bewapening te steken; meer dan
van ons gevraagd zou worden voor het
SDI. Ons belang ligt bij de territoriale verdediging van West-Europa, en bij het
voorwaarden scheppen voor ontspanning
alhier. Geopolitiek is legitiem, als je er ook
voor staat. Het is de meest herkenbare,
meest voorspelbare en daardoor ook bondgenootschappelijk meest betrouwbare
politick.
Het zou verhelderend zijn om hier eens
over te kunnen praten met weldenkende
mensen. Maar ik ben bang dat dat niet
lukt. Ze zullen me volgende week wel weer
even apart nemen, om zoiets doms te suggereren als sluimerend anti-Amerikanisme
in mijn denktrant, of zoiets kwalijks als
een verholen bereidheid mij te laten knechten door het Sovjet-systeem. Dat is mijn
probleem met weldenkende mensen: denken die mensen wel?