In de ESB van afgelopen vrijdag houden Erik Schut en Wynand van de Ven (SvdV) een verrassend hernieuwd pleidooi voor inkomensafhankelijke premies in de zorg. Ze noemen het afschaffen ervan zelfs een gemiste kans. De hoofdredacteur van ESB was kennelijk zo gecharmeerd van dit stuk dat het haar verleidde tot een heuse lofzang. En passant gaan SvdV in op argumenten die door enkele criticasters (waaronder ondergetekende) naar voren zijn gebracht.
Het valt SvdV allereerst te prijzen dat de toon in hun artikel rustig is. Dat zal niet meegevallen zijn. Eerst dompelt de Telegraaf alle kinderen in Nederland in rouw door de chocoladeletters schaars te maken. Vervolgens halen verschillende economen hard uit. Ondergetekende kon het ook niet laten om kwalificaties als lone warrior en roze bril te gebruiken om voorstanders te kwalificeren. Bij SvdV niets van dit alles.
Ook valt het SvdV te prijzen dat ze proberen de genoemde argumenten een voor een te bekijken en op hun merites te beoordelen. Dat SvdV in mijn ogen de plank stevig misslaan, doet niets af aan deze waardering. Net als Marike Stellinga in haar column deze week (sorry NRC doet niet aan links) heb ik niets met consensus onder economenpanels, maar is er vind ik meer te winnen bij een stevig debat (met wederzijds respect en hier en daar een kwinkslag en speldenprik).
SvdV hebben gelijk door te beweren dat criticasters in sommige gevallen te kort door de bocht zijn gegaan in het diskwalificeren van de inkomensafhankelijke premies. Zo stellen Brakman en van Marrewijk wel erg stellig dat de marktwerking bij verzekeraars in één klap wordt uitgeschakeld. Zelf beweerde ik nogal stellig dat het kostenbewustzijn af zou nemen, maar dat is inderdaad niet zo duidelijk.
Hebben SvdV daarmee gelijk en moeten we ons allemaal schamen dat we aan een hetze hebben meegewerkt? Niets van dat alles.
Ten eerste gaan SvdV helemaal niet in op enkele moeilijk te weerleggen argumenten, zoals dat de solidariteit erodeert als je de middeninkomens zo zwaar laat bloeden en dat de herverdeling pervers is door de hoge inkomens (in relatieve zin) te sparen. Vermoedelijk zijn SvdV van de school dat economen niet over herverdeling gaan. In een eerder stuk heb ik al betoogd dat dit achterhaald is. Ook in dit geval kun je dit argument niet gebruiken. Wat is er aan de hand?
Het voorstel betreft een majeure verandering, daar zal toch niemand het over oneens zijn. Een verandering die onder meer impliceert dat sommige groepen burgers duizenden euro’s per jaar erop achteruit gaan. SvdV beweren dat met een beetje andere vormgeving dit ondervangen zou kunnen worden, maar ik zie niet in hoe en SvdV geven daar ook geen details over. Een verandering die ook het werk van verzekeraars mogelijk ingrijpend verandert, in een tijd dat het verzekeringsstelsel net een beetje begint te draaien, zoals ook blijkt uit de Preadviezen onder redactie van dezelfde Erik Schut.
Het is goed gebruik om alleen dingen flink te veranderen als (i) er dingen goed fout gaan (zoals op de huizenmarkt of het vorige zorgstelsel) en (ii) het alternatief aantoonbaar beter is. Dit geldt des te sterker als je kort geleden al een fundamentele systeemverandering hebt ingevoerd. Dit is niet alleen een kwestie van fatsoenlijk bestuur, pragmatisme en politieke wijsheid, maar heeft ook een economische reden: burgers zijn risico-avers en grote onzekerheden dienen waar mogelijk vermeden te worden.
Aan beide bovengenoemde twee voorwaarden is niet voldaan. SvdV noemen de uitvoering van zorgtoeslag, het terugdringen van wanbetaling en het verbeteren van de concurrentie als de drie belangrijkste baten van inkomensafhankelijke premies. Het klopt dat de uitvoering van zorgtoeslag duur is. Het wanbetalersprobleem is stijgend. De concurrentie tussen verzekeraars is niet optimaal maar begint op gang te komen. Allemaal wel problemen, maar toch geen reden voor zo’n majeure ingreep.
Aan de tweede voorwaarde is bij lange na niet voldaan. Juist omdat de gevolgen zo groot zijn, zijn gedragsveranderingen die in een andere context wellicht relevant zijn, helemaal niet te voorspellen. Hetzelfde geldt voor uitvoeringskosten waar niemand precies van weet hoe dat gaat uitpakken. Misschien valt het mee, maar het is niet uitgezocht, dus oordelen zijn prematuur. Het aangehaalde voorbeeld van Duitsland betrof niet iets dat ook maar bij benadering leek op de verandering in Nederland. Je kunt dan niet volstaan met het verwijzen naar een paar experimenten en hopen dat het in NL ook zo uitpakt. Voor de genoemde problemen zijn daarnaast minder drastische alternatieve oplossingen die SvdV niet bespreken.
Op andere terreinen doen SvdV of luchtig (juridische problemen) of vinden ze dat criticasters de kritiek beter moeten onderbouwen (werkgelegenheidseffecten). Maar dit is de wereld op zijn kop. Als je iets drastisch wilt veranderen dan zul je zelf een heel stevig verhaal moeten hebben waarom dit nodig is en wat de effecten zijn.
SvdV willen een systeem invoeren zonder dat de juridische haalbaarheid is getoetst, zonder dat de werkgelegenheidseffecten zorgvuldig zijn geraamd, zonder dat de gevolgen op solidariteit duidelijk zijn en zelfs zonder dat de gevolgen op gedrag en concurrentie duidelijk zijn. Duidelijk is dat er gevaren zijn op al die terreinen. Hoe groot die gevaren zijn, weet niemand want het is niet fatsoenlijk uitgezocht. De bewijslast ligt bij degene die iets wil veranderen. Ik ben persoonlijk zeer pessimistisch dat het goed zou uitpakken, maar anderen mogen daar best optimistischer over zijn.
De zorgsector kan niet kort na een fundamentele systeemverandering met iets heel nieuws worden opgezadeld met uiterst ongewisse afloop. Dat is gewoon geen goed beleid. Daar verandert het ESB-artikel helemaal niets aan.