Ik ken mensen met een minder avontuurlijk leven. Hij werd in 1915 in Berlijn geboren, studeerde in Parijs, Londen en Triëst. Vocht in de Spaanse burgeroorlog, hielp joodse intellectuelen voor de nazi’s vluchten en ging het Amerikaanse leger in alvorens hij gewoon econoom werd. Albert Hirschman was ook als academicus veelzijdig. Bedacht een maatstaf voor concentratie op een markt, schreef een intelligent essay over innovatie en risico, alvorens hij serieus bekend werd met het boek Exit, voice and loyalty.
Huisarts
Ik moest aan dat boek denken toen ik een bericht las van een gepensioneerde huisarts. Hij wilde — conform richtlijnen van de beroepsgroep — nog wel eens diensten verrichten of korte waarnemingen doen. Wat bleek? Hij mocht de volle mep aan verzekeringspremies betalen, waardoor hij voor het leveren van vriendendiensten niet veel over zou houden. Fijne collega’s.
Exit or voice
Hirschman verplaatste zich in iemand die zich geconfronteerd ziet met een probleem van een leverancier, bedrijf of organisatie. Je kunt opstappen en zo laten voelen dat er een probleem is: minder klandizie of support. Maar je kunt ook je stem laten horen en zo proberen van binnenuit een verandering teweeg te brengen.
Markt
Anonieme markten met veel transacties leven bij de gratie van het gegeven dat het makkelijk uit- en overstappen is. Voor u tien anderen. Dat houdt marktpartijen scherp. Mededingingsautoriteiten moeten streng toezien dat er genoeg mogelijkheden zijn voor toetreding (zodat er wat te kiezen valt) en overstapdrempels laag zijn (om het consumenten gemakkelijk te maken).
Laatste redmiddel
Bij veel hybride organisaties geldt dat stemmen met de voeten eerder een laatste redmiddel is dan een standaard mechanisme. De gepensioneerde huisarts kon naar een naburige gemeente overstappen, waar het veel goedkoper was. Maar daar had hij helemaal geen zin in. Zijn netwerk lag in zijn eigen omgeving en zijn klacht betrof niet zozeer het financiële verlies, maar had een principiële kant. Zo behandel je mensen niet.
Balans
Hirschman toonde aan dat juist organisaties die te veel leunen op één disciplineringmechanisme kunnen winnen door aandacht te schenken aan het andere. Bedrijven die in een markt werken waar het makkelijk overstappen is doen aan loyalty-acties: spaarpunten bij de supermarkt. Het omgekeerde geldt ook. Pensioenfondsen waar iedereen gedwongen in zit, worden slome instellingen die met geld van anderen spelen. Het recente SER-advies is op dat vlak Hirschman proof.
Overstappen
De lokale huisartsenvereniging zit in het pensioenfondsenkwadrant: te veel gewend dat iedereen in het gelid loopt. De huisarts zou met die gedachte in het achterhoofd er goed aan doen over te stappen en dit breed uit te smeren in de media. Laten we hopen dat het niet nodig is.
fd column van 13-6
Auteur
Categorieën