Afgelopen dinsdag schreef ik dat Rutte II het zorgstelsel de nek omdraait. Dat blijkt niet waar te zijn. Waarom dat zo is verklap ik zo meteen. Wat wel waar is dat het zorgplan van Rutte II ondoordacht is, dat de koopkrachteffecten voor middeninkomens totaal zijn onderschat (en daarmee de solidariteit zwaar onder druk komt te staan), dat het bepaald niet vanzelfsprekend is dat Europa akkoord gaat met het plan en dat de uitvoering veel hoofdbrekens gaat opleveren. Aangezien het plan geen enkel probleem oplost (bijvoorbeeld oplopende zorgkosten) blijft het een onzalig idee, ontstaan als politiek douceurtje van de VVD aan de PvdA die goede sier kan maken met een nivellering in het meest genivelleerde land van de wereld.
Gisteren was ik op een zorgcongres waar er naast wetenschappers vertegenwoordigers waren van de Nederlandse Zorg Autoriteit, het CPB en de ministeries van Financiën, ELI en VWS. Tijdens de pauzes was het een populair tijdverdrijf om tekstexegese te plegen op het regeerakkoord. Het bleek namelijk dat één passage tot grote misverstanden aanleiding gaf. Het gaat om de volgende zinnen:
De sleutelrol van verzekeraars blijft in stand. In 2015 zijn zij volgens plan volledig risicodragend. Financiering van zorg wordt in hoofdzaak inkomensafhankelijk. De zorgtoeslag verdwijnt. Voor 2017 gaan we uit van een nominale premie van 400, daarna blijft de verhouding tussen de nominale en inkomensafhankelijke premie constant. Het bestaande eigen risico wordt budgettair neutraal omgezet in een inkomensafhankelijk eigen risico.
In mijn eerdere stuk interpreteerde ik dit als dat de overheid de premies gaat bepalen, de facto het einde van het zorgstelsel. Ook het CPB leek in de doorrekening van dit scenario uit te gaan, gezien de niet malse kritiek van de Haagse rekenmeesters op de plannen van Rutte II.
Nu blijkt dat deze cryptische passage anders gelezen moet worden. De genoemde 400 euro blijkt namelijk een raming te zijn. De verzekeraars mogen gewoon zelf hun premies blijven bepalen. Daarmee blijft een pijler van het stelsel wel overeind. Ik ben niet de enige die hierdoor is misleid: Naast het CPB ook de voltallige 2e Kamer en het wetenschappelijke bureau van het CDA bij monde van directeur Raymond Gradus en Gerard Adelaar in het FD gisteren. Misschien was het handig geweest als deze voor Nederland cruciale passage door een talentvoller scribent zou zijn geschreven.
Blijft over dat het plan grote nadelen kent. Zo blijkt na noest rekenwerk van journalisten van diverse media dat de koopkrachteffecten voor middeninkomens schromelijk zijn onderschat. Hoe makkelijk is het om de solidariteit overeind te houden als middeninkomens vier keer zo veel premies gaat betalen dan lagere inkomens? Wat betekent dat voor de werkgelegenheid op langere termijn?
Ook in Europa heeft het nieuwe kabinet met dit plan nog heel wat hobbels te nemen. In 2006 was het al de vraag of het nieuwe stelsel door de vermenging van publieke en private elementen wel aan de schaderichtlijn zou voldoen. Het opleggen van verplichtingen aan zorgverzekeraars waarbij de zorgverzekeraars voor een fors deel door belastingen worden gefinancierd, zou wel eens niet kunnen voldoen aan diezelfde richtlijn.
Als ‘lone warrior’ blijft over hoogleraar Erik Schut die het in Zorgvisie opneemt voor het kabinet. Zijn visie komt erop neer dat consumenten bij lage premies veel gevoeliger zijn voor prijsverschillen dan bij hogere premies, implicerend dat het nieuwe systeem de concurrentie zal aanwakkeren. Hij verwijst hierbij naar Duitsland als gidsland. Hoewel dit argument gebaseerd op gedragstheorieën van consumenten op zichzelf niet incorrect is, valt er wel van alles op af te dingen. Ten eerste is het vreemd een plan op slechts één enkele dimensie te beoordelen en dus doof te zijn voor de bovengenoemde nadelen. Ten tweede is het maar de vraag of dit gedragseffect opweegt tegen het afnemen van prijsbewustzijn als gevolg van de lage premies. Ten derde is het noemen van Duitsland als gidsland dubieus omdat de verzekeraars in Duitsland juist gedegradeerd zijn tot betaalkantoren en de Duitsers daar steen en been over klagen.
Mijn voorspelling is dat noch de PvdA noch de VVD het zich kunnen permitteren de middenklasse van zich te vervreemden en de solidariteit te verkwanselen. Het plan gaat op onderdelen aangepast worden. De schuld daarvoor wordt dan bij het CPB gelegd die de koopkrachteffecten niet goed zou hebben gerekend. De werkelijke schuld ligt bij de partijen zelf die een ondoordacht plan hebben gepresenteerd om het sociale gezicht van de PvdA te tonen zonder dat de patiënt er een cent wijzer van wordt. Een plan waar bovendien een goed alternatief voor is, zoals door Bas Jacobs bepleit. De dikke onvoldoende blijft staan.