Rekenen aan corona: veiligheidsnormen laten potentie 55min-economie zien

In de tweede aflevering van het blog over rekenen aan corona zijn de kansen van het ziekteverloop per leeftijdscohort van de beroepsbevolking in beeld gebracht. Dat was handig voor werknemers, werkgevers, vakbonden en levensverzekeraars om een eerste indruk te krijgen van de risico’s van corona. De conclusie was dat er, aanvullend op het openen van de 1,5-meter-economie, ook sprake zou kunnen zijn van een 55min-economie, waarbij gezonde mensen van onder de 55 weer aan en naar het werk kunnen op plaatsen waar anderhalve meter afstand houden niet kan of onwenselijk is.

55min-economie

Voor de 55min-economie is nu nog geen beleid, maar in de huidige situatie komen vanzelf vragen in die richting bovendrijven. Deze week besloot het kabinet om de scholen weer geleidelijk te heropenen. Rutte zei daarover: “Voor leerkrachten die wegens ziekte in de risicogroep vallen geldt dat zij niet voor de klas hoeven te staan”.

De vakbond Leraren in Actie was daar niet helemaal gelukkig mee, in een tweet deelden zij mee dat ze vonden dat leraren zelf moeten kunnen bepalen of ze het risico nemen om voor de klas te gaan staan. En mensen in de zorg vroegen zich af waarom kwetsbare werknemers in het onderwijs wel thuis mogen blijven en zij niet.

Zie daar het potentiële arbeidsconflict dat op veel meer plekken zou kunnen gaan spelen. De huidige situatie roept een heleboel vragen op. Wanneer mag je als individu werk weigeren? En wanneer zou werkweigering een grondslag kunnen zijn voor ontslag? Wat mag je van werkgevers eisen qua inspanning om de risico’s te minimaliseren? Hoe moeten werkgevers en vakbonden hier mee omgaan? Wat kan of moet overheidsbeleid hier bijdragen? Waar begint en eindigt aansprakelijkheid?

Veiligheidsnormen

Veiligheidsnormen kunnen helpen om antwoorden te geven op deze (deels juridische) vragen en afwegingen. Er zijn vele normen voor veiligheid, in de bouw, voor het werken met gevaarlijke stoffen, in de industrie, en vele anderen. In de petrochemische industrie gebruiken ze het normenkader van het Individual Risk per Annum, oftewel IRPA: de kans dat je in een jaar kan overlijden door je werk.

Bij een risico kleiner dan 1 op de miljoen hoef je niets te doen, want dat wordt veilig geacht (tabel 1). Bij een risico groter dan 1 op de 1.000 wordt het onacceptabel geacht. En daar tussenin is de werkgever verplicht om veiligheidsmaatregelen te nemen op basis van een brede kosten-batenafweging. Hoe groter het risico, hoe ingrijpender de maatregelen moeten en mogen zijn. Voor de petrochemische industrie zijn dat dan helmen, veiligheidsbrillen, sprinklerinstallaties, alarmen, regendouches, schuilkelders enzovoorts.

Toepassing op corona

We kunnen invulling geven aan de 55min-economie door deze normen te vergelijken met de risico’s van corona na besmetting – voor de vergelijkbaarheid heb ik de risico’s van corona na besmetting omgezet naar aantallen per 100.000 (tabel 2).

Tabel 2 geeft de risico’s als je al besmet bent met corona. Om het puur werkgerelateerde risico uit te rekenen zou je het moeten corrigeren voor de kans dat je het ook daadwerkelijk opdoet op je werk. Bovendien zijn reeds aanwezige ziektes van sterke invloed, wie al een aandoening heeft loopt fors meer risico, wie gezond is fors minder.

Tegelijkertijd dwingt de huidige situatie natuurlijk ook het verleggen van onze risicoacceptatie af: nood breekt immers wet. Dat geldt juist nu, omdat we het corona risico ook buiten het werk lopen. En er speelt ook ethiek: mogen we alle risico’s mijden terwijl zovelen in de zorg, in transport, in supermarkten en in de voedingsindustrie ten behoeve van ons allemaal ook risico lopen?

Forse risico’s

De risico’s zoals hierboven in beeld gebracht maken wel duidelijk dat we boven de 55 jaar risico’s lopen die we in de industrie niet zonder meer acceptabel achten. Mag je dan van zorgmedewerkers van boven de zestig nog verwachten dat ze blijven werken als de beschermingsmiddelen er niet zijn?

Tegelijkertijd kunnen we ook vaststellen dat we voor gezonde 55-minners binnen de normen van acceptabele beroepsrisico’s vallen. De 55min-economie komt daarmee binnen bereik. Dat is mooi meegenomen.

De hoge risico’s maken dat we veiligheidsmaatregelen nemen. Handen wassen, waar mogelijk afstand houden. En in de supermarkt zien we allemaal de handschoenen, de plexiglas-schermen bij de kassa en het schoonmaken van de karren. De risico’s hangen bovendien af van de kans op besmetting: naarmate die kleiner is, is de kans op overlijden uiteraard ook kleiner dan weergegeven in tabel 2.

Voor het basisonderwijs geldt dat het risico op besmetting op het werk volgens het RIVM zeer gering is. En dus zijn deze veiligheidsnormen voor die sector minder of zelfs niet relevant. Maar voor de verpleeghuizen, de thuiszorg en andere contactberoepen geldt dat waarschijnlijk niet. De eis van de zorgsector voor veel meer persoonlijke beschermingsmiddelen is hiermee ook objectief vast te stellen. Evenals de plicht van werkgevers en overheid om die zo snel mogelijk te regelen.

Implicaties ondersteuningspakket

Voor de samenstelling van het tweede ondersteuningspakket kunnen deze inzichten wellicht ook gevolgen hebben. Daar waar de 1,5-meter-economie lastig of wenselijk is, kan de 55min-economie uitkomst bieden. Maar dan moeten werkgevers en werknemers wel in staat zijn om zonder negatieve consequenties de 55-plussers en de minder gezonde werknemers in die sectoren nog even thuis te laten. Een soort tijdelijke arbeidsongeschiktheidsregeling voor 55-plussers in die sectoren is dan wellicht een richting om te verkennen.

Kort na publicatie van deze blog zijn tabel 2 en twee cijfers in de hoofdtekst nog aangepast: in tabel 2 stonden abusievelijk verkeerde getallen voor de 55-plussers