Het combineren van kwaliteit en betaalbaarheid in de zorg kan alleen als de patiënt beter ingezet wordt. Na de invoering van het nieuwe zorgstelsel in 2006 ging men ervan uit dat de verzekeraars de zorgkosten zouden beteugelen. Dat is maar beperkt gelukt.
Zorgkosten
Het is op zich niet erg als zorgkosten oplopen als daar gezondheidswinsten tegenover staan en een euro die aan zorg wordt besteed meer oplevert dan andere aanwendingen van die euro. Maar het is duidelijk dat aan deze voorwaarden maar zeer ten dele is voldaan.
Zo zijn er de laatste decennia wel gezondheidswinsten behaald. De levensverwachting van de Nederlanders steeg bijvoorbeeld tussen 2003 en 2008 met ruim twee jaar. Maar die levensverwachting is nog steeds lager dan die van inwoners van de ons omringende landen, en de achterstand is de afgelopen jaren niet kleiner geworden. En dat terwijl ons land ooit vooropliep.
Ondertussen loopt door de schuldencrisis de druk op publieke voorzieningen op, zodat het extra belangrijk wordt dat elke euro voor zorg ook daadwerkelijk de zorg ten goede komt en niet ergens in de keten verdampt.
Volumestampen
De oorzaak van de problemen is dat de zorg te veel gefocust is op productie draaien. In de langdurige zorg proberen instellingen bedden te vullen. Bij de geestelijke gezondheidszorg uit het volumestampen zich via overdiagnostiek door een te groot vertrouwen in eenzijdige (veelal Amerikaanse) criteria en te snelle diagnoses van ‘modieuze’ aandoeningen als ADHD. In de curatieve zorg ontstaat overproductie door onnodige testen en te dure behandelingen.
Vanaf 2011 draait het verzekeringsstelsel in de curatieve zorg redelijk, maar er zijn nog tal van problemen. Zo frustreert de fusiegolf in de ziekenhuiswereld de concurrentie en moeten nog flinke vorderingen gemaakt worden op het gebied van transparantie. Overbodige zorg kan niet allemaal op het conto van instellingen worden geschreven. Feit is ook dat de politiek het zorgsysteem veel te complex heeft gemaakt, met steeds opvolgende en duplicerende financieringssystemen en een waaier aan toezichthouders. Hierdoor is het voor bestuurders praktisch onmogelijk een normale bedrijfsvoering te hanteren.
Benut de patiënt
Er zijn overtuigende voorbeelden hoe het anders kan. Door de introductie van patiëntgerichte zorg komt de nadruk te liggen op de menselijke maat en eigen regie van patiënten in plaats van productie draaien.
Patiëntgerichte zorg is een combinatie van medische, sociale en psychologische aandacht, waarbij oog is voor een persoonlijke benadering van de patiënt door de zorgprofessional, informatie zoveel mogelijk wordt gedeeld en er een gezamenlijke verantwoordelijkheid bestaat. De patiënt is geen te bestuderen of te genezen object, maar een actieve participant, met rechten en plichten. Een patiëntgerichte benadering dient tevens om de kwetsbare, asymmetrische verhoudingen tussen arts en patiënt te verkleinen. Nooit eerder in de geschiedenis heeft de patiënt zo’n grote invloed op zijn gezondheid gehad als nu, maar daar wordt nog veel te weinig gebruik van gemaakt.
In Canada is succesvol geëxperimenteerd met zo’n patiëntgerichte methode. Artsen stellen niet alleen een diagnose van de ziekte, maar peilen ook de patiëntbeleving. Vervolgens proberen zij zich breder te concentreren op de patiënt dan alleen met het oog op het bestrijden van de ziekte.
Een goed Nederlands voorbeeld van patiëntgerichtheid is de huisartsenzorg. Door de manier waarop deze bij ons is georganiseerd, worden veel onnodige medische kosten vermeden. Buiten deze eerstelijnszorg zijn er – naast de bekende voorbeelden ParkinsonNet en BuurtZorg – steeds meer partijen die tegen de stroom in durven te roeien. Het is voor professionals ook veel leuker om te werken bij organisaties die patiëntgerichte zorg leveren. Patiëntgerichte zorg bespaart geld omdat patiënten er zelf voor zorgen dat ze minder snel ziek worden of sneller genezen zonder dat de zorgindustrie gaat draaien.
Als de druk zo groot is om de kosten te drukken, waarom is patiëntgerichte zorg niet allang bestaande praktijk? Besteed hieraan aandacht in het curriculum in de opleiding van zorgprofessionals, laat de overheid hier brede steun voor geven en de financiering erop afstemmen. Het is misschien niet van vandaag op morgen te realiseren, maar het lijkt goed te doen.
Het CPB als obstakel
Een niet zo voor de hand liggende obstakel vormt de manier waarop er in Den Haag gerekend wordt, vooral in tijden van bezuinigingen. Hierbij speelt het CPB een sleutelrol. Het CPB analyseert verkiezingsprogramma’s en rekent belangrijke beleidsmaatregelen door.
Aan de ene kant is het CPB een zegen: een onafhankelijke denktank met gezag zorgt ervoor dat politici geen opportunistische posten inboeken en zo voor spookbezuinigingen zorgen. Er zijn talrijke voorbeelden te noemen waarin het CPB deze rol als filter met succes vervult.
Er is ook een schaduwkant. Zo stelt het CPB bij het doorrekenen van verkiezingsprogramma’s het effect van alle maatregelen die niet binnen vier jaar gerealiseerd kunnen worden voor het gemak op nul. Bij patiëntgerichte zorg worden besparingen op de langere termijn gerealiseerd, zijn de effecten niet gemakkelijk in geld uit te drukken en zijn gedragsveranderingen noodzakelijk. Weliswaar wordt uit de literatuur en uit buitenlandse ervaringen duidelijk dat er grote winst mee behaald kan worden, maar het CPB gedraagt zich vaak als een enge econoom die zich blindstaart op harde cijfers.
De consequenties van dit risicomijdende gedrag van de Haagse rekenmeesters is een onderschatting van de effecten van structurele op gedragsverandering gebaseerde maatregelen. In plaats van met een timmermansoog te kijken naar maatregelen, zet het CPB het effect op nul. Ook leidt het tot een onvermijdelijke noodzaak tot andere besparingen die weliswaar makkelijker zijn uit te rekenen, maar feitelijk het zorgaanbod verschralen of kwetsbare groepen treffen. Denk aan het verhogen van premies, het verhogen van het eigen risico, het plukken van ouderen of verpleegkundigen en het verkleinen van het basispakket.
Het CPB blokkeert gedragsveranderingen niet bewust, maar lijkt zich onvoldoende bewust van de schadelijke neveneffecten van zijn rekenarij.
De zorg is aan een herziening toe. Kwaliteitsimpulsen kunnen hand in hand gaan met besparingen door patiëntgerichte zorg in te voeren. Het zou jammer zijn als dit gefrustreerd wordt omdat rekenmeesters kortetermijngedrag aanwakkeren en politici er niet in slagen aan financiële dwangbuizen te ontsnappen.
Marcel Canoy is hoofdeconoom van Ecorys, hoogleraar zorgeconomie aan de Tilburg University en columnist van het Financieele Dagblad. Op 26 september verschijnt bij uitgeverij Boom zijn boek ´De Triple-A econoom, voorbij cijfers en cynisme´. Dit stuk verscheen vandaag in het FD
Auteur
Categorieën