Pieter van Os snijdt met het munten van de term ‘salonpopulist’ een breder maatschappelijk fenomeen aan. Hij verwijt de elite terecht cynisch te zijn naar de politiek. In de (komisch genoeg cynische) reactie van Marc Chavannes (dd 11 september) toont deze aan de kern van de boodschap niet te hebben begrepen. Ik vat zijn reactie zo samen: ‘Hoezo zou ik geen kritiek mogen uiten op het kabinet? Ze maken het er zelf naar en kritiek leveren is juist de rol van journalisten.’
Deze reactie is symptomatisch. Onlangs liepen de oppositiepartijen en de halve twitter community te hoop tegen het kabinet omdat ouderen in hun vieze luiers zouden blijven liggen. Dat bleek evident onjuist. Maar toen ik enige kanttekeningen plaatste bij de overhaaste conclusies die waren getrokken, kreeg ik direct het verwijt blind achter het kabinet aan te hollen. Nee de twitteraars waren zelf gelukkig wel kritisch. Opknopen aan de hoogste boom die luierterroristen!
Het ontbreekt de salonpopulisten zowel aan een gebrek aan zelfreflectie als aan mededogen. Gebrek aan zelfreflectie omdat ze – bij monde van Chavannes – weigeren in te zien dat kritiek leveren op beleid iets heel anders is dan met dedain praten over de gehele politiek. Grunberg is een groot schrijver maar ik weet niet wie hij een dienst meent te bewijzen door de politiek een hobby voor kneusjes te noemen of parlementariërs weg te zetten als mensen die niets weten en niets kunnen. Ik ken politici van verschillende partijen. De een is slimmer dan de ander en je zou soms hopen dat het niveau omhoog gaat. Het zijn net economen, journalisten of schrijvers.
Salonpopulisten hebben ook een gebrek aan mededogen. Ze zijn doodsbang door hun peers gezien te worden als onvoldoende kritisch, dus als politici fouten maken dan kunnen de gekozen beeldspraken niet navrant genoeg zijn. Mededogen wordt vaak verward met medelijden. Medelijden klinkt tamelijk negatief. Als je medelijden hebt met iemand, is dat zowel tamelijk onprettig voor jezelf als voor degene met wie je medelijden hebt. Mededogen is een veel breder en positiever begrip. Het duidt op het empatische vermogen je te verplaatsen in een ander en daarbij mildheid te betrachten. Dat betekent dat je bij je waarnemingen een zekere afstand kunt nemen van jezelf, je eigen interpretaties van waarnemingen, je oordeel, mening of eigenbelang.
Het is risicovol dat salonpopulisten een gebrek aan mededogen en zelfreflectie hebben. Immers is de elite bij uitstek in staat de samenleving te beïnvloeden. We leven in een tijd waarin veranderingen elkaar in snel tempo opvolgen. Een dynamische economie benut die veranderingen. Dat kan alleen als mensen bereid zijn risico’s te lopen. Risico’s durven nemen betekent dat het ook wel eens misgaat. Dan is het wel zo prettig de omgeving van degenen die geconfronteerd worden met een mislukking, mededogen kan opbrengen. Dat geldt ook voor de samenleving als geheel. Mensen kunnen dan sterker uit een crisis komen in plaats van af te haken.
Op individueel niveau leidt mededogen tot acceptatie en troost. Op collectief niveau vertaalt het zich in wederzijds begrip, sociale cohesie en het gemakkelijker tot stand komen van goed beleid. Zelfreflectie maakt het op zijn beurt makkelijk om mededogen met anderen te hebben.
Journalisten en andere commentatoren moet vooral kritisch blijven en hoeven geen medelijden te hebben met broddelende politici. Maar het helpt de samenleving als ze daarbij ook kritisch naar zichzelf blijven kijken en niet hele beroepsgroepen belachelijk maken.
Marcel Canoy is hoofdeconoom van Ecorys en auteur van het binnenkort te verschijnen boek ‘De Triple-A econoom, voorbij cijfers en cynisme’, (waarin aandacht voor zelfreflectie en mededogen).
Dit stuk verscheen in verkorte vorm in NRC 17 september
Auteur
Categorieën