De samenleving van de toekomst vraagt om burgers die goed met veranderingen kunnen omgaan. Anders wordt elke technologische innovatie, migrant of handelsverdrag met argwaan begroet. Dat vraagt om een vorm van cultuuronderwijs waar nu te weinig, of de verkeerde, aandacht voor is.
Omgaan met veranderingen
Toenemende globalisering en handel, asielproblematiek, de opkomst van robots, religieuze polarisatie of klimaatveranderingen, de burgers krijgen heel wat te verstouwen dezer dagen. Samenlevingen die erin slagen soepel met veranderingen omgaan, zullen ook het meest profiteren. Robots zullen dan geen banen kosten maar opleveren, klimaatverandering leidt tot innovatie, polarisaties worden verkleind en handelsmogelijkheden benut.
Zwart-wit
In alle gevallen liggen de zaken niet zwart-wit. Iedere kans kan net zo goed een bedreiging worden. Een basisvoorwaarde voor succes is dat mensen zich in elkaar wil verdiepen. Die bereidheid kan het best vroeg aangewakkerd worden met cultuuronderwijs.
Cultuurbeleid
Cultuurbeleid zit al jaren in de hoek waar de klappen vallen. De VVD wil af van het paternalistisch gepamper die de cultuursector zo lang heeft gegijzeld. In progressieve kringen wint al jaren de opvatting terrein dat uiteenlopende culturele uitingen gelijkwaardig kunnen zijn. Waarom zouden Bach en Mozart per definitie beter zijn dan de Stones en de Pixies? Zijn de Stones dan beter dan Andre Hazes of Jan Smit? Cultuur is toch voor iedereen? De logische consequentie van dit anti-elitaire idee is de vraag waarom we dan nog bepaalde uitingen van cultuur zouden subsidiëren.
Gevaarlijk compromis
Dit afscheid van elitair denken is doorgeslagen en leidt tot een gevaarlijk compromis tussen rechts en links. Hierbij moet niet alleen cultuur in enge zin (de schone kunsten) het ontgelden, maar verslapt de aandacht voor cultuur ook in bredere zin (maatschappelijke verschijnselen).
Onverschilligheid
In een speech naar aanleiding van de Buchenwaldherdenking haalde Eurocommissaris Timmermans kampoverlever Elie Wiesel aan die zegt: het tegengestelde van liefde is niet haat, maar onverschilligheid. Timmermans poneert dat onverschilligheid is geboren is uit een gebrek aan kennis, doorgeschoten individualisme en het gebrek aan gemeenschapszin. Onverschilligheid leidt ertoe dat je de ander niet ziet, de ander te weinig ziet, de ander niet wil zien in haar of zijn eigenheid of eigen kijk op het leven, is ook de basis waarop totalitaire regimes kunnen groeien. Het enige wat ons van dieren onderscheidt, zegt Albert Camus, is het vermogen om door de ogen van een ander te kijken. Die capaciteit is essentieel in menselijke relaties, omdat je alleen een relatie met iemand kunt hebben als je die persoon ook erkent als persoon, en ook diens waarden wil zien, diens waarden wil overnemen.
Cultuuronderwijs
Cultuuronderwijs is hét instrument om te verhinderen dat onverschilligheid maatschappelijke sluipmoordenaar wordt. Het onderwijs heeft de taak om kinderen in contact te brengen met verschillende culturele uitingen, juist met die waar ze niet van huis uit mee vertrouwd zijn. En bij vorming hoort ook hierover te kunnen reflecteren en dan een eigen mening te vormen. Hier wordt op de basisschool nauwelijks aandacht aan geschonken. Op de middelbare school met een beetje goede wil bij maatschappijleer, muziek of geschiedenis, maar het blijft marginaal, vrijblijvend en ongeorganiseerd.
Open
Het is van groot belang dat het zich in anderen verdiepen op een brede, open en apolitieke manier gebeurt. Zo kan het prima zijn om ook op een school in de Veluwe aandacht te schenken wat er elders in de religieuze wereld ‘te koop’ is, zonder daarbij afbreuk te doen aan het eigen geloof. Het doel is immers niet om kinderen van hun geloof te brengen maar de voedingbodem te leggen voor toekomstig handelen en sociale contacten met andersdenkenden. Hetzelfde geldt voor moslimscholen of openbare scholen.
Basisschool
Vroeg beginnen is van belang omdat de indrukken en ervaringen die je vroeg opdoet belangrijk zijn voor de ontwikkeling in de rest van je leven. Vandaar de start in de eerste jaren van de basisschool en een doorloop vereist tot in de middelbare school.
Culturele instellingen
Dit betekent dat we het cultuuronderwijs anders moeten inrichten. Nu wordt dat voor een belangrijk deel overgelaten aan culturele instellingen, die daar helemaal niet op zijn ingericht. Hun reden tot bestaan is het maken van goede en gevarieerde culturele producties. Goed cultuuronderwijs vraagt bewezen didactische werkwijzen en methoden. Deze zijn niet vanzelfsprekend aanwezig en de belangstelling van instellingen ligt elders.
Verdiepen
De betekenis van kennis en vaardigheden van cultuur is groot. Alleen zo kun je bereiken dat mensen ook in de toekomst bereid blijven zich in elkaar te verdiepen, een basisvoorwaarde voor onze welvaart.
opiniestuk met Bart Drenth verschenen in het FD 9-5-2015
Auteur
Categorieën