Boeken

ESB Boeken
440Jaargang 100 (4713 & 4714) 9 juli 2015
D
e afgelopen decennia is er sprake
geweest van een grote dynamiek
in het denken over overheidsdeel –
name in private ondernemingen. Dit boek
geeft een overzicht van deze verschillende
zienswijzen en de praktijk in Brazilië. Het
boek vormt het resultaat van wetenschap –
pelijk onderzoek van de auteurs Musacchio
en Lazzarine, verbonden aan respectievelijk
Harvard Business School en Insper (Brazili-
aanse Business University).
De auteurs beginnen met een historisch per –
spectief. Eind negentiende eeuw namen over –
heden in ontwikkelde landen belangen in pri-
vate ondernemingen, voornamelijk vanwege
marktfalen veroorzaakt door natuurlijke mo –
nopolies, vaak infrastructuur. Begin twintig –
ste eeuw namen overheden vervolgens derge –
lijke ondernemingen vaak volledig over. Na
deze eerste fase volgt vanaf de jaren dertig van
de vorige eeuw een verdere staatsinmenging
in de olie-industrie, de vervoerssector en de financiële sector. In die
tijd kwamen ook aanvullende redenen voor overheidsdeelname in
beeld, zoals het afdwingen van schaalvergroting , beperkte wettelijke
mogelijkheden om monopolies aan te pakken en ideologische motie –
ven. Eind twintigste eeuw treedt de overheid juist weer terug. Argu –
menten hiervoor waren vooral de inefficiënties bij staatsondernemin –
gen en de deels ideologische gedachte dat deze staatsbemoeienis een
van de oorzaken was van de economische malaise begin jaren tachtig.
Zie de liberale politieke koers van Thatcher en Reagan destijds.
Vervolgens gaan de auteurs dieper in op de achterliggende motieven
voor staatsdeelnemingen. Aan de orde komen ten eerste de bevorde –
ring van gerichte investeringen en industriepolitiek, ten tweede de
toepassing van een bredere en socialere ondernemersdoelstelling dan
winstgevendheid op korte termijn en ten derde politieke overwegin –
gen. Het eerste motief heeft de meeste verbinding met economische
factoren, zoals het ontbreken van een goed werkende kapitaalmarkt,
problemen bij de marktcoördinatie, evenals hoge kosten van R&D
en opstart van nieuwe productieprocessen. Bij sociale overwegin –
gen kan het bijvoorbeeld binnen een marktconforme context gaan
om een grotere nadruk op doelstellingen op langere termijn of een
door de overheid gewenste beheersing van de ontwikkeling van de
werkgelegenheid. In de derde benadering is de invloed van politici
het doorslaggevende argument voor overheidsdeelname, waarbij de
auteurs aangeven dat er na een privatisering nog steeds sprake kan
zijn van een substantiële politieke inmenging. Naast genoemde mo –
tieven spelen op de achtergrond ook specifieke institutionele ken –
merken en de historie (padafhankelijkheid).
De auteurs schetsen dat alle vormen van staatsdeelnemingen, zowel
overheidsbedrijven en ondernemingen met de overheid, als meerder –
heids- of minderheidsaandeelhouder, in de praktijk problemen blij –
ken op te leveren. De belangrijkste zijn volgens hen onvolkomen de –
legatie van beslissingen (principaal/agent), het onvermogen voor de
overheid om de economische ontwikkeling te coördineren en voorts het optreden van niet-zakelijke overwegin
–
gen als vriendjespolitiek of patronage.
Dit op zichzelf niet zo originele kader pas-
sen de auteurs vervolgens toe op de ontwik –
keling van staatsdeelnemingen in Brazilië,
waar onder de mijnbouw, olie-industrie en
ontwikkelingbanken. De achtergrond voor
de keuze van dit land is het grote aandeel
van staatsdeelnemingen. Uit de zelf uit –
gevoerde analyses en aangehaalde onder –
zoeken blijkt dat de werkgelegenheid in
dergelijke ondernemingen zich inderdaad
langzamer aanpast. Ook illustreren zij aan
de hand van praktijkvoorbeelden dat een
adequate governance van belang is om agen –
cy-problemen te mitigeren en voldoende
afstand tot de politiek te creëren. Een min –
derheidsaandeel weerhoudt de Braziliaanse
overheid er overigens niet van om de gang
van zaken in dergelijke ondernemingen toch
te sturen. De Braziliaanse overheid geeft
bovendien via een eigen ontwikkelingsbank leningen aan bepaalde
ondernemingen. Deze bank kan dankzij de goedkope financiering
(staatsgarantie) concurrerende leningen verstrekken. Naast directe
deelnemingen van de overheid zijn leningen van dergelijke banken
een frequent voorkomende aanvullende vorm van overheidsinmen –
ging. Het geanalyseerde cijfermateriaal duidt er echter op dat de
kenmerken van de leningenportefeuille van deze ontwikkelingsbank
niet afwijken van die van commerciële banken. Wel blijkt een relatie
met campagnedonaties.
Algemene conclusies zijn dat de afgelopen decennia vooruitgang is
gerealiseerd op het terrein van overheidsdeelname in ondernemin –
gen, er veel differentiatie tussen landen bestaat en dat onder bepaal –
de voorwaarden de nadelen van een dergelijke overheidsinmenging
te overzien zijn. Bij dat laatste gaat het in het bijzonder om een ade –
quate governance, inmenging van private partijen en strakke finan –
ciële randvoorwaarden.
Het is een lezenswaardig boek over een actueel thema. Overheden
zijn immers meer dan ooit wereldwijd bezig met de vraag op welke
wijze men deel kan nemen in ondernemingen als dit om wat voor
redenen dan ook als gewenst of onvermijdelijk wordt gezien. Hier –
bij zijn verschillende vormen in beeld, zoals een staatsbedrijf of een
meerderheids- of minderheidsaandeel, al dan niet via publieke beleg –
gingsfondsen (sovereign wealth funds). Elk model kent voor- en na –
delen en het boek schetst deze in de praktijk. De auteurs gaan echter
niet specifiek in op de huidige grote rol van overheden in financiële
instellingen als eigenaar en de overheid als risicodrager in geval van
problemen in de financiële sector. Wel blijkt helder dat private be –
leggers in ondernemingen met een overheidaandeel het risico lopen
dat beslissingen worden genomen die ten koste gaan van de waarde –
ontwikkeling van de onderneming. Ook voor concurrenten van der –
gelijke ondernemingen leidt overheidsinmenging tot een ongelijke
positie. Hoe deze partijen hiermee moeten omgaan, valt ook buiten
het bereik van dit boek.
Boeken
Auteur Aldo Musacchio en Sergio G. Lazzarine
Titel Reinventing state capitalism
Uitgever Harvard University Press
PIET VAN DER GRAAFF
Secretaris van de Stichting Pensioenfonds Hoogovens