Een deel van de kinderen loopt grote leerachterstanden op

Ouders en onderwijsorganisaties vrezen voor achterstanden als gevolg van de schoolsluiting sinds een aantal weken, en de waarschijnlijke verlenging daarvan.

Het gevaar voor achterstanden bestaat vooral bij gezinnen waarin de ouders hard aan het werk zijn om de eindjes aan elkaar te knopen – waardoor tijd voor thuisonderwijs ontbreekt – en gezinnen waarin de ouders minder goed in staat zijn om hun kinderen op niveau te ondersteunen. Dit wordt nog eens versterkt doordat kinderen die het thuis goed treffen qua tijd en capaciteit van de ouders waarschijnlijk meer leren dan op school, waardoor de verschillen tussen kinderen toenemen. Ten slotte zijn scholen op dit moment maar beperkt in staat om het onderwijs op afstand effectief in te richten, wat de achterstand van de leerlingen die niet de juiste begeleiding krijgen verder kan doen toenemen.

Effecten van een periode zonder school

Wat weten we van de effecten van het sluiten van scholen? Er blijkt een academische literatuur te bestaan over het effect van zomervakanties op kinderen. Nu is de huidige situatie geen zomervakantie, maar is de lengte van de periode waarin kinderen niet fysiek op school onderwijs genieten inmiddels vergelijkbaar. Deze literatuur gaat in het bijzonder in op de leerprestaties van kinderen. In een interessante metastudie door Amerikaanse onderwijskundigen is deze literatuur samengevat (zie onder deze blog de referentie).

Het blijkt dat kinderen van alles vergeten gedurende de zomervakantie, waardoor na iedere vakantie op school aardig wat tijd wordt gespendeerd aan het herhalen van wat er voor de vakantie is geleerd. Ook blijkt dat leerkrachten na de vakantie de schoolregels flink in herinnering moeten brengen. Dat zal na de schoolsluiting niet anders zijn, waardoor er achterstand in het curriculum ontstaat.

Uiteraard is er heterogeniteit in wat kinderen vergeten tijdens vakanties. Kinderen van hoogopgeleide ouders hebben juist baat bij vakantie, blijkt uit de literatuur. In de vakantie gaat hun taalvaardigheid en soms zelfs hun rekenvaardigheid vooruit. Dit is waarschijnlijk het gevolg van de aandacht die ouders schenken aan hun kinderen en de ervaringen die deze kinderen tijdens hun vakanties opdoen.

Jonge kinderen van hoogopgeleide ouders bezoeken in de vakantie vaker een museum waar wat te beleven en te leren is. Ook spelen ze vaker een spelletje mens-erger-je-niet, memory, kwartet, vier-op-een-rij of stratego met hun ouders. In de huidige situatie zal dat niet anders zijn, op die museumbezoekjes na dan.

Vooral kinderen van lageropgeleide ouders de dupe

Het zijn vooral de kinderen van lageropgeleide ouders die last lijken te hebben van vakanties. Zij verlaten de school met een bepaald niveau en wanneer ze terugkomen van vakantie hebben ze opeens een achterstand op andere kinderen. Dit effect wordt versterkt door de lengte van de vakanties: hoe langer de vakantie, hoe groter de achterstand.

Investeringen en aandacht van ouders blijken cruciaal voor de ontwikkeling van het kind. En we weten ook dat daar geen school tegenop kan. Investeringen op school zijn belangrijk, maar als ze onvoldoende worden ondersteund door investeringen van ouders lopen kinderen een achterstand op.

Daar komt in de huidige situatie nog bij dat scholen gedwongen zijn het onderwijs op afstand aan te bieden, in plaats van in het klaslokaal. Dat is de onderwijssector overkomen en het is niet verrassend dat dit met vallen en opstaan plaatsvindt. Kinderen met minder ondersteuning thuis hebben hier meer last van, omdat ze nu veelal op hun eigen inzet, motivatie en inzicht zijn aangewezen. Dat leidt tot creativiteit en onderlinge zoom en app-groepjes, maar onherroepelijk ook tot geringere opname van de lesstof. Eenmaal opgelopen achterstanden zijn maar zeer moeilijk in te lopen, als het al gebeurt.

Naast de besproken effecten uit de literatuur kan de huidige situatie voor extra problemen zorgen. Frustratie over het verlies van inkomen en soms zelfs perspectief, het niet kunnen bieden van een veilige en productie leeromgeving thuis en kinderen die speciale aandacht behoeven door gedrags- of gezondheidsproblemen leiden tot stress bij ouders en staan de ontwikkeling van kinderen in de weg. Het kan zelfs leiden tot gevaarlijke situaties thuis. Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer heeft daarom een oproep gedaan om kinderen die thuis hun huiswerk niet kunnen maken naar school te sturen om daar aan de slag te gaan.

Zorgen over schoolsluiting

Moeten we ons zorgen maken over de schoolsluiting? Ja, want de kinderen die het onderwijs het hardst nodig hebben zijn de voornaamste slachtoffers van de schoolsluiting. En hoe langer de schoolsluiting duurt, hoe groter de achterstand van deze leerlingen zal worden – zeker nu de zomervakantie alweer in zicht is.

Verder lezen: Haris Cooper, Barbara Nye, Kelly Charlton, James Lindsay & Scott Greathouse (1996), The effects of summer vacation on achievement test scores: A narrative and meta-analytic review. Review of Educational Research, vol. 66(3), 227-268.