Een hervorming van het Stabiliteits- en Groeipact ligt in Europa op tafel. Minister van Financiën Kaag stelt zich constructief op, en heeft haar steun uitgesproken in een Europese uitgavenregel. Maar hoe moet die er dan uitzien? In dit artikel pleiten wij voor de implementatie van een uitgavenregel als beleidsoptie.
Een stochastische schuldanalyse geeft inzicht in de financiële houdbaarheid van de Nederlandse overheidsschuld op de middellange termijn. Op basis van historische gegevens simuleren we duizend paden voor de rente, het primair saldo en de economische groei en de bijbehorende schuldniveaus tot en met 2030.
Bij het beantwoorden van Kamervragen over zijn doorrekening van het Coalitieakkoord kwam het Centraal Planbureau ook met een raming van de effecten van een rentestijging op de staatsschuld. Het is echter onduidelijk waarop het planbureau deze raming baseerde. Want de fors oplopende staatsschulden die het Planbureau presenteerde zijn uiterst onwaarschijnlijk.
De informatie die ministeries over de bezittingen van het Rijk aan parlement en burgers verstrekken, is onvolledig. Terwijl het Rijk ondernemingen en alle andere publieke organisaties voorschrijft om complete financiële informatie te verstrekken, doet het dat zelf nog niet. Het daarmee gepaard gaande gebrek aan zicht op rijksbezit zit goede besluitvorming en verantwoording in de weg.
Transities zoals de klimaat- en stikstofcrisis vragen om een andere inzet van overheidsmiddelen dan alleen maar subsidies. Blended finance, de combinatie van subsidies en financiering, is een beter mechanisme om overheidsmiddelen doelmatig en doeltreffend in te zetten.
Recent bekritiseerden zeven economen in NRC de grote rol in het coalitieakkoord van subsidies voor het verduurzamen van de Nederlandse economie. Heffingen zouden een betere optie zijn. Er zijn echter zwaar wegende argumenten waarom de inzet van subsidies niet helemaal gemist kan worden.
Voor een nieuw kabinet vormt in de regel het rapport van de Studiegroep Begrotingsruimte het uitgangspunt. Volgens sommigen is dit advies te behoudend. En vooral zorgbestuurders pleiten ervoor om meer zorguitgaven te financieren vanuit een hogere overheidsschuld. Het verder laten oplopen van de schuld leidt echter tot het doorschuiven van verplichtingen naar de volgende generatie en op termijn tot onhoudbare overheidsfinanciën.
De Nederlandse vennootschapsbelasting (vpb) kent een apart, lager tarief tot een bepaalde hoogte van de winst. Het verschil ten opzichte van het algemene tarief en de hoogte van de schijfgrens zijn sinds het begin van deze eeuw sterk toegenomen. Daar is geen economische rationale voor.
Overheden hebben de unieke kans om belastingontwijking en -concurrentie een halt toe te roepen. Maar om dat te bereiken moeten er nog extra stappen worden gezet.
De Europese begrotingsregels, de financiële markten en het houdbaarheidssaldo geven niet langer richting aan het begrotingsbeleid. Er zijn dus nieuwe uitgangspunten nodig om te voorkomen dat het begrotingsbeleid op drift raakt. Welke afspraken kunnen de bij de formatie betrokken partijen hierover maken?
Van gemeenten wordt veel verwacht op belangrijke beleidsterreinen als de jeugdzorg, de energietransitie en de woningbouw. Maar gemeenten zijn financieel afhankelijk van de rijksoverheid, en die stelt onvoldoende middelen ter beschikking.
Sinds de uitbraak van de coronapandemie trekt het kabinet tientallen miljarden euro’s uit voor het bestrijden van de pandemie en de economische crisis. Samen met de lage rente is hierdoor een gevoel aan het ontstaan van onbeperkte budgettaire mogelijkheden. Dit gevoel is echter niet terecht.
De economische groei is hoger dan de rente op staatsobligaties, waardoor de overheid de kosten van haar schuld gemakkelijk kan dragen. Dit kan echter ook snel omslaan, zoals bijvoorbeeld te zien was in 1980, 1996 en 2000.
Afgelopen jaar werd het btw-tarief of mondkapjes verlaagd van 21 naar 0 procent. Deze btw-verlaging komt overeen met een 17,4 procent lagere verkoopprijs als de verlaging volledig wordt doorgegeven aan de consument. Om te kijken of daar ook sprake van is, heeft het Ministerie van Financiën de prijzen van mondkapjes op zes verschillende data bijgehouden.
De lage rente en inflatie, de coronacrisis en de aankomende verkiezingen leiden tot een discussie over de na te streven hoogte van de overheidsschuldquote. In een recente in ESB gepubliceerde enquête gaven veel collega’s aan dat de schuld probleemloos kon verdubbelen. Maar is dat wel verstandig?
De overheid zet momenteel alle zeilen bij om de Nederlandse economie veilig door de coronacrisis te loodsen en er waar mogelijk sterker uit te laten komen. Maar wat is daarbij eigenlijk verstandig? Tussen 27 augustus en 3 september 2020 hebben 364 economen daarover een aantal vragen beantwoord.
Met een lage onroerendezaakbelasting op woningen kunnen gemeenten punten scoren, omdat hier veel over wordt bericht in de media. De ozb voor bedrijven wordt veel minder gemonitord. Toch blijkt het beeld van veel ondernemers, namelijk dat de ozb voor bedrijven sterker stijgt dan de ozb voor woningen, niet te kloppen.
Alle partijen in de Tweede Kamer willen van het hopeloos vastgelopen toeslagenstelsel af, maar simpelweg afschaffen is geen optie. Toeslagen vormen voor veel mensen een onmisbaar inkomen. D66 laat zien hoe een alternatief eruit kan zien.
Gemeenten krijgen steeds meer taken toebedeeld op het terrein van zorg, veiligheid en verduurzaming, maar hebben daarvoor slechts beperkte financiële middelen. De inzet van het gemeentelijk vastgoed als ‘stille’ reserve biedt mogelijkheden voor meer bestedingsruimte binnen de gemeentelijke financiën.
Het huidige klimaatbeleid is een opeenstapeling van ad-hocmaatregelen die met grote uitgaven gepaard gaan. Effectiever klimaatbeleid is mogelijk door de economische, sociale en milieu-aspecten in samenhang te bekijken. Dit kan door het klimaatbeleid onderdeel uit te laten maken van de jaarlijkse begrotingscyclus.
Het langer vastzetten van de rente op staatsschulden gaat meestal gepaard met hogere kosten. Maar met de lage rentestanden kan dat wel voordelig zijn. De Staat heeft vanaf 2012 een verlenging van de gemiddelde looptijd ingezet om meer budgettaire zekerheid te creëren en tegelijkertijd te profiteren van lage rentestanden.
Nederland baseert de belasting die wordt geheven over inkomsten uit vermogen op een fictief rendement. Deze systematiek is onder druk komen te staan door de lage rente, als gevolg waarvan de heffing stelselmatig het gerealiseerde rendement overtreft. De overheid doet aanpassingen, maar vooralsnog niet fundamenteel. Is dit een juiste keuze?
In discussies over het belastingstelsel speelt een belasting op de waarde van grond geen rol. Toch heeft een grondbelasting grote voordelen ten opzichte van bestaande belastingen, zoals de onroerendezaakbelasting. Recente technieken maken de heffing ervan bovendien goed uitvoerbaar.
Bij de aankondiging van de meest recente rentedaling maakte de aftredende ECB-voorzitter Draghi duidelijk dat fiscaal beleid de fakkel zal moeten overnemen. Lage rentestanden lijken de ideale aanmoediging voor investeringen in publieke activa zoals infrastructuurwerken. Nederland maakt hier meer gebruik van dan Duitsland en België.
De laatste decennia is er veel beleid geïntroduceerd, gericht op de decentralisatie van overheidstaken. Met de tot nu toe beschikbare gegevens was het effect hiervan op de uitgaven van de centrale en decentrale overheden niet te meten. Met de nieuwe cijfers lukt dit beter.
Mensen met een sterk wisselend inkomen betalen door de progressiviteit van het belastingstelsel meer belasting dan mensen met een vergelijkbaar, maar constant inkomen. De middelingsregeling die daar wat aan poogt te doen is echter weinig efficiënt en effectief, mede doordat de heffingskortingen zijn uitgezonderd. Dit is vooral voor lagere inkomens nadelig.
De koopkrachtontwikkeling in Nederland is matig, zo matig dat minister-president Mark Rutte recent besloot het grootbedrijf op te roepen om de lonen sterker te verhogen. Die oproep gaat echter voorbij aan de aanzienlijke lastenverzwaringen die de opeenvolgende kabinetten hebben doorgevoerd.
Eind vorig jaar presenteerde het Agentschap van het Ministerie van Financiën het financieringsplan voor de Nederlandse Staat voor 2019. Volgens de meest recente actualisatie komt de totale financieringsbehoefte voor 2019 uit op 42,6 miljard euro op een staatschuld van ongeveer 330 miljard euro.
Het structurele begrotingssaldo is de afgelopen jaren in veel eurolanden verbeterd. Hoewel dit op het eerste gezicht duidt op gezondere overheidsfinanciën, vertelt dit niet het hele verhaal.
Het Europese Stabiliteits- en Groeipact is ooit ingevoerd als ‘extra garantie’ om de budgettaire discipline van eurolanden te garanderen. De onvrede over het pact is in de loop der tijd zo groot geworden, dat er een breed gedragen gevoel is dat een grondige herziening noodzakelijk is. Het Europees Begrotingscomité doet een voorstel.