.
ESB Promotie
Promotie
W
houden, is door groepsleden de moe stemmen, scheiden het
gelijkheid te bieden om elkaar te strafafval, reviewen elkaars
fen. Maar de meeste groepen komen
artikelen – in veel alvrijwillig tot stand, zoals start-ups of
ledaagse sociale dilemma’s stellen
politieke fracties; dan ligt royement
we ons coöperatief op, zelfs als we
of uitsluiting meer voor de hand dan
geen tijd, zin of geld hebben. In dit
straffen. In het proefschrift wordt de
proefschrift worden laboratoriuminteractie tussen vrijwillige groepsvorexperimenten beschreven die laten
ming en strafgedrag onderzocht met
zien hoe de institutionele omgeving,
een laboratoriumexperiment waarin
de ‘spelregels’ van het dagelijks leven,
deelnemers herhaaldelijk voor een somensen in dergelijke situaties tot saciaal dilemma worden gesteld. Uit de
menwerking aanzet . Uit de resultaten
resultaten blijkt dat de mogelijkheid
blijkt dat instituties die stimuleren
Eva van den broek
tot vrijwillige groepsvorming leidt
dat mensen zich met elkaar gaan verOnderzoeker bij LEI Wageningen UR
tot 65 procent minder straffen. Het
gelijken, samenwerking bevorderen.
kunnen selecteren van groepsgenoten
Als met zulke niet-rationele aspecten
op hun eerdere gedrag vermindert de
van samenwerking rekening wordt
gehouden, kunnen scherpere beleidsaanbevelingen worden noodzaak tot straffen, maar de dreiging blijft bestaan, zodat er
zelfs meer wordt bijgedragen aan de publieke zaak. Dit comgeformuleerd.
In het laboratorium wordt een alledaagse situatie, zoals ‘wie plementaire effect van straffen en vrijwillige groepsvorming
haalt er vanmiddag lunch’, omgezet in een abstracte spelsitu- helpt het hoge samenwerkingsniveau binnen bijvoorbeeld afatie, waarin de beslissingen van deelnemers hun eigen beloning delingen en online nieuwsgroepen verklaren.
en die van de anderen bepalen. In de eerste studie wordt, met In de derde studie worden deelnemers aan een sociaal dilemma
behulp van computersimulaties en laboratoriumexperimen- geconfronteerd met de resultaten van een andere groep. Zowel
ten, onderzocht op basis van welke informatie mensen de be- competitie tussen groepen als een strafmogelijkheid wakkert
slissing nemen om een ander te helpen. Veel voorbeelden van hogere bijdrages binnen een groep aan. Omdat straffen geld
altruïsme in het dierenrijk, zoals het vlooien van apen, zijn kost, aarzelen groepsleden om de meelopers te straffen, omdat
gestoeld op directe wederkerigheid: ik help jou, jij helpt mij. ze daarmee de winkansen van hun groep – en daarmee hun
Mensen daarentegen helpen ook soortgenoten die ze nooit eigen verdiensten – nog verder verkleinen. De interactie tussen
meer tegenkomen: ik help jou, iemand anders helpt mij – of- de twee mechanismes zorgt ervoor dat er minder geld wordt
wel indirecte wederkerigheid. In het proefschrift wordt met uitgegeven aan straf, maar de dreiging wel haar afschrikwekcomputersimulaties geïllustreerd dat de combinatie van die kende functie behoudt. Zelfs het observeren van de andere
twee strategieën, directe en indirecte wederkerigheid, evolu- groep zonder enige financiële consequenties heeft dezelfde
effecten als competitie. Weer blijkt dat twee instituties een
tionair voordeel biedt.
In het experiment, dat gemodelleerd is naar de simulaties, kan versterkt effect op menselijk sociaal gedrag hebben doordat ze
een deelnemer een deel van zijn startkapitaal aan een ander subtiel op elkaar inwerken.
geven, die dan de gift plus een extra bedrag ontvangt. Vooraf De resultaten in dit proefschrift laten zien dat de samenwerkrijgen deelnemers de gelegenheid om twee soorten infor- king intensiever wordt als mensen zich met elkaar kunnen
matie (direct en indirect) over het samenwerkingsgedrag van vergelijken. De deelnemers aan het eerste experiment hielden
hun partners in voorafgaande rondes te kopen. De resultaten bewust hun reputatie op niveau. In het tweede onderzoek leidt
tonen aan dat directe informatie de doorslag geeft bij de beslis- de combinatie van het straffen en uitzoeken van partners gesing over een gift, maar dat indirecte informatie wel gebruikt baseerd op hun eerdere gedrag tot hogere samenwerking. Ten
wordt wanneer die meer aanwezig is, zelfs wanneer die – net slotte versterkt competitie met een andere groep, zelfs als die
als roddel – minder betrouwbaar is. Ondanks die onbetrouw- alleen in gedachten plaatsvindt, het positieve effect van strafbaarheid blijft het gemiddelde hulpniveau gehandhaafd. Wil- fen. Zulke contextuele cues zijn bepalend geweest voor de solen we de rol van wederkerigheid in menselijk gedrag begrij- ciale verhoudingen in de menselijke geschiedenis en verdienen
pen, dan moeten de twee wederzijds afhankelijke varianten in daarom een rol in economische theorie – en in economisch
beleid.
samenhang worden geanalyseerd.
In de tweede studie verschuift de focus naar sociale dilemma’s:
situaties waarin het individuele belang tegengesteld is aan het LITERATUUR
groepsbelang. Als de groepssamenstelling opgedrongen is, zo- Broek, E.M.F. van den (2014) Keeping up appearances: experiments on cooals in het leger of op kantoor, kunnen groepsleden de prestaties peration in social dilemmas. Proefschrift. Amsterdam: Tinbergen Institute
van de groep omlaagtrekken door mee te liften op de groeps- Research Series.
inspanningen. Een manier om de meelifters in het gareel te
62
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
Jaargang 99 (4677) 24 januari 2014