“Door correlation neglect zou het consumentenvertrouwen dus nog lager kunnen zijn dan de feiten rechtvaardigen”
ESB Column
188 Jaargang 98 (4656) 22 maart 2013
De schijn van onafhankelijkheid
Overtuigingen van mensen
spelen een belangrijke
rol bij hun economische
beslissingen. Die overtuigingen
komen tot stand door het krijgen,
herkennen en interpreteren van informatie.
In de meeste gevallen vormen mensen
hun overtuigingen op basis van meerdere
informatiebronnen. Zeker nu zo veel digitale
media zo gemakkelijk bereikbaar
zijn. Omdat signalen vaak een herhaling
uit een klein aantal bronnen betreffen en
men de correlatie tussen signalen negeert,
kunnen onrealistische overtuigingen ontstaan
die leiden tot niet-optimale beslissingen
(Enke en Zimmermann, 2012).
Neem het consumentenvertrouwen. Dit
is gebaseerd op de mening van huishoudens
over het algemene economisch klimaat
en over de eigen financiële situatie.
Over het algemeen economisch klimaat krijgt een Nederlander
een veelheid aan informatie. Een verscheidenheid aan media
rapporteert over statistieken van verschillende relevante economische
grootheden, resultaten van onderzoek, adviesrapporten,
meningen van en discussies tussen economen, politici en andere
mensen die de media niet schuwen. Redacteuren van opiniepagina’s
en interviewers op de televisie kiezen graag sprekers die –
liefst met oneliners – het nieuws interpreteren op een manier die
verbergt dat er maar weinig bewezen zekerheden zijn in de economische
wetenschap. Geen sinecure om als consument op basis
van al deze signalen met ruis een zuivere overtuiging te formeren.
Maar zolang mensen geen systematische over- of onderschattingen
maken, is er ‘niets aan de hand’.
Met twee elegante experimenten laten Enke en Zimmermann zien
dat als de verschillende signalen wel gecorreleerd zijn, er wel ‘iets
aan de hand’ is. En de signalen zijn meestal gecorreleerd. Verschillende
nieuwsberichten komen uit eenzelfde persbericht. Verschillende
voorspellingen zijn deels gebaseerd op dezelfde databronnen.
Berichten worden herhaald op verschillende tijdstippen en
zenders. In discussies praten opinieleiders anderen na, ook omdat
ze vaak onder druk van de redacteur iets moeten zeggen over een
onderwerp waar ze geen expert in zijn. Ga zo maar door.
Het eerste experiment bewijst dat individuen bij hun beslissingen
correlaties tussen signalen deels negeren, zelfs als ze weten dat die
er is. Ze behandelen de signalen alsof ze (zo goed als) onafhankelijk
zijn, zoals de hierboven beschreven voorbeelden illustreren.
En correlation neglect wordt erger en leidt tot nog minder optimale
beslissingen als de correlatie niet of ten dele bekend is, zo
tonen de auteurs aan.
Het tweede experiment bewijst dat de individuele beslissingen op
basis van de niet-correct geïnterpreteerde informatie door correlation
neglect ook de geaggregeerde uitkomsten in een marktsituatie
beïnvloeden. Correlation neglect
leidt tot systematische en tamelijk forse
overreacties. Door correlation neglect
hebben zowel slechte als goede nieuwsberichten
een meer extreme uitwerking
op individuele beslissingen. Dit versterkt
aanwezige bubbles en recessies. Zowel
crises als bubbles worden groter dan de
feiten rechtvaardigen.
Terug naar het consumentenvertrouwen.
Dat heeft een dieptepunt bereikt en de
economische situatie is er ook naar. De
werkloosheid stijgt, de woningmarkt
zit op slot, de vastgoedprijzen dalen,
de financiële markten kunnen investeringen
beperkt faciliteren en de situatie
rondom pensioenen en zorg is zorgelijk.
Als mensen onzeker zijn over hun
baan, inkomen, pensioen en betaalbare
gezondheidszorg neemt het consumentenvertrouwen
af. De binnenlandse bestedingen nemen af bij een
lager consumentenvertrouwen en de vicieuze cirkel is rond. Kan
dit alles nog erger zijn dan de feiten rechtvaardigen als gevolg van
correlation neglect (en onwetendheid hierover)? Het antwoord
is: ja indien media en opiniemakers inderdaad de verwachte grote
rol spelen bij het vormen van overtuigingen.
Resultaten van een recente enquête in het Centerpanel (februari,
2013) onder ruim 2000 huishoudens zijn illustratief. Wat blijkt?
Slechts 32 procent zegt hun zorgen over de economie voornamelijk
te baseren op feitelijke oorzaken gerelateerd aan hun eigen situatie.
De ruime meerderheid baseert zijn zorgen grotendeels op
zijn gevoel over de algemene economische situatie. De enquête
laat ook zien dat dit gevoel in belangrijke mate wordt gevoed door
feiten en cijfers in de media en door discussies en interpretaties van
economen, opiniemakers, politici en topondernemers. Kortom
feiten, meningen en discussies in de media hebben een belangrijke
invloed op consumentenvertrouwen.
Door correlation neglect zou het consumentenvertrouwen dus
nog lager kunnen zijn dan de feiten rechtvaardigen, althans in de
huidige recessie. In een situatie van hoogconjunctuur is het mechanisme
andersom. Kunnen we hier iets aan doen? Ik denk het
wel, maar het is niet eenvoudig. Door beter aan te geven welke
bronnen gebruikt worden en hoe nieuwsberichten met elkaar
samenhangen. Daarnaast valt ook te overwegen om gezamenlijk
iets positiever te zijn dan de feiten rechtvaardigen. Althans in een
recessie. Dit kan de negatieve bias als gevolg van correlation neglect
corrigeren. Opiniemakers en media zouden hiermee rekening
moeten houden.
Literatuur
Enke, B. en F. Zimmermann (2012) Correlation neglect in belief formation. Werkdocument
van de Universiteit van Bonn.
Mirjam van Praag
Hoogleraar aan de Universiteit
van Amsterdam
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.