Vandaag gaat Griekenland naar de stembus. Veel kan worden gezegd over het referendum. Bijvoorbeeld dat het een kamikazeactie is van Tsipras, dat het onduidelijk is wat er precies wordt gevraagd, enzovoorts. Maar wat gaat er na het referendum gebeuren? Ik denk dat er twee sleutelvragen zijn:
* Is de uitslag zodanig dat de eurolanden voldoende vertrouwen hebben om de onderhandelingen over een nieuw Grieks steunpakket te beginnen?
* Gaat de ECB de Griekse banken steunen of redden mocht dat nodig zijn?
Het antwoord op deze twee vragen leidt volgens mij tot drie relevante scenario’s. Dit zijn scenario’s en geen voorspellingen. Ook ik kan niet in een glazen bol kijken.
- Gebed zonder end
In dit scenario blijft Griekenland in de euro en gaan we door op de oude weg. Er komt een nieuw steunpakket en de ECB zal de Griekse banken blijven ondersteunen. Dit gebeurt alleen als de referendumuitslag een overtuigend ja laat zien. Europa zal dan wel weer aan tafel moeten gaan met de Grieken. Ze zullen eisen dat Tsipras, Varoufakis en de zijnen opstappen als ze dat niet al hebben gedaan, want zij zijn hun geloofwaardigheid kwijtgeraakt. Er komen mogelijk nieuwe verkiezingen. Intussen zal de ECB de noodloketten weer openen en de banken gaan weer open. Een tijdelijk overbruggingskrediet zal worden gevonden waardoor verdere Griekse wanbetalingen op korte termijn uitblijven. Met een nieuw pakket krijgen de Grieken weer een aanzienlijke hoeveelheid bezuinigingen en lastenverzwaringen voor hun kiezen. De economie zal verder krimpen en de werkloosheid verder oplopen. Europa heeft in dit scenario niets geleerd en macro-economische fouten worden bestendigd om het politieke prestige van de instituties te beschermen: nog meer bezuinigen en geen schuldkwijtschelding. Het is niet ondenkbaar dat na Syriza de oude corrupte Griekse kliek terugkeert op het pluche, waardoor niets terechtkomt van de hervormingen die Europa graag wil. Bovendien zijn – zoals de laatste IMF berekeningen laten zien – de schulden van Griekenland nog steeds onhoudbaar, waardoor binnen enkele jaren weer een nieuw steunpakket nodig is. De totale klucht van de afgelopen jaren zal dan nog een aantal jaren blijven doorgaan, alleen maar omdat geen van de Europese politieke spelers zijn verliezen wil nemen en de Griekse bevolking voor macro-economische fouten blijft opdraaien.
- Grieks bankroet binnen de euro
Er komt geen nieuw steunpakket, maar de ECB blijft de banken steunen. In dit scenario blijft Griekenland in de euro en gaat failliet terwijl het de euro behoudt. Dit gebeurt als de referendumuitslag een weinig overtuigend ja of een nee laat zien, terwijl de ECB vreest voor grote financiële turbulentie in het Eurogebied bij een Grexit. Door een weinig overtuigende uitslag hebben euroleiders geen fiducie meer in de Griekse regering. Er komt geen nieuw steunpakket. De Griekse regering dreigt verder in gebreke te blijven, niet alleen bij het IMF, maar ook de ECB en de normale obligatiehouders. Er zal een schuldherstructureringsconferentie komen via de Club van Parijs. Banken zullen door waardedalingen van het onderpand – Griekse obligaties – failliet gaan. De ECB zal daarom ingrijpen in het bankwezen om een financiële systeemcrisis in Griekenland en mogelijk ook in de eurozone voor te zijn. Na een bankroet van de Griekse overheid worden Griekse banken gesaneerd en geherkapitaliseerd – waarbij Griekse grote spaarders en obligatiehouders moeten bloeden (bail-in). De ECB zal eisen stellen bij de bankredding, bijvoorbeeld dat banken geen Griekse staatsobligaties meer mogen aanhouden om herhaling in de toekomt te voorkomen. Griekenland is vrij te doen wat het wil, want er is geen programma. Het land is politiek weliswaar verscheurd, maar de regering onder leiding van Tsipras kan mogelijk aanblijven. Het land blijft immers binnen de euro en de schulden zijn afgeboekt. De banken kunnen weer krediet verlenen. De economie zal op gang kunnen komen, ook omdat het begrotingsbeleid minder krap zal zijn bij lagere overheidsschulden. Crediteurenlanden hebben hun onvermijdelijke verliezen genomen. De politieke druk vanuit Europa om de Griekse economie te hervormen zal wegvallen, waardoor de Griekse economie blijft kwakkelen. De Grieken worden weer soeverein en kiezen er zelf voor om arm te blijven. Er zal geen existentiële paniek over de Euro uitbreken.
- Grexit
Er komt geen nieuw steunpakket en de ECB zal de banken niet langer steunen. Dit is het Grexit-scenario waarin Griekenland door de Eurolanden feitelijk uit de Euro wordt gemanoeuvreerd. Dit gebeurt wanneer de referendumuitslag een weinig overtuigend ja of een nee laat zien en de ECB meent dat het Eurogebied een Grexit goed kan opvangen. De Eurolanden willen de Griekse regering geen nieuw steunpakket meer aanbieden, want alle vertrouwen in de Griekse overheid is vervlogen. De ECB ziet geen goede reden om de Griekse banken te redden om de financiële stabiliteit van de eurozone te garanderen. Ongeveer 80 procent van de Griekse schulden staat in handen van de officiële sector (noodfondsen, bilaterale leningen, IMF en ECB), waardoor wanbetalingen geen groot direct besmettingsgevaar opleveren. De ECB zal de euroleiders vragen om een mandaat de Griekse banken te laten omvallen en dat zullen ze ook krijgen. De Griekse overheid en de Griekse banken krijgen dan geen geld meer. Eichengreen’s moeder aller crisis wordt over Griekenland afgeroepen. De overheid zal kapitaalcontroles blijven opleggen om massale kapitaalvlucht te stoppen. De Griekse overheid zal banken voor onbepaalde tijd gaan sluiten (bank holidays) waardoor niemand meer bij zijn geld kan. De Griekse economie zal nog een keer instorten. De Griekse overheid zal zich door Europa en de ECB verraden voelen, want de instituties hebben de Griekse economie over de rand van de afgrond geduwd. De Griekse overheid zal dan zoveel mogelijk wanbetalen op haar schulden. Het bankwezen stort in want het onderpand van banken verdampt (obligaties) en ze krijgen geen geld meer, noch op de markt noch van de ECB. De Griekse overheid zal aanvankelijk gedwongen worden IOU’s uit te gaan geven om de salarissen, uitkeringen en pensioenen te betalen, hetgeen neerkomt op invoering van een parallelle munt. Ze zal na enige maanden de Drachme opnieuw invoeren. Een periode van grote politieke instabiliteit breekt aan. Syriza zal op geen enkele sympathie meer kunnen rekenen, omdat Griekenland nu toch uit de euro is en het land weer in economische depressie is gestort. Niemand kan bevroeden wat voor regering er dan aantreedt, maar ook hier laat zich het ergste vrezen. Een financieel-juridische chaos zal ontstaan in welke munteenheid bestaande en nieuwe contracten worden afgewikkeld. Er zal ook een juridische strijd gaan woeden of Griekenland – uit de euro – nog wel in de EU kan en mag blijven. De crediteuren maximaliseren ondertussen de verliezen op Griekenland: op iedere uitgeleende euro zien ze het kleinst denkbare bedrag terug. In dit scenario is de euro niet langer onomkeerbaar. In de toekomst kan dan altijd existentiële paniek uitbreken over het voortbestaan van het eurogebied. De vraag is of dit scenario niet zoveel financiële fragmentatie oplevert dat alle mogelijke voordelen van de euro vervliegen: een euro in Spanje of Portugal zal mogelijk nooit meer dezelfde euro zijn als de euro in Nederland of Duitsland.
Een vierde scenario met wel een nieuw steunpakket zonder steun van de ECB lijkt mij uitgesloten.
Wat is nu het meest waarschijnlijke scenario? Ik vrees dat het slechtste scenario – Grexit – het meest waarschijnlijk is geworden. De verkiezingspolls lijken geen zeer overtuigend ja in het referendum te laten zien. Wie de afgelopen week de publieke optredens van Schäuble, Merkel, Dijsselbloem, Juncker, Tsipras, Varoufakis en de politici uit de Oostbloklanden heeft gezien, hoeft zich geen illusie te maken over het vertrouwen in de huidige Griekse regering; dat is weg. Tsipras en Varoufakis hebben alle politieke krediet verspeeld. En wie zijn politieke tegenstanders voor ‘terrorist’ gaan uitmaken (Varoufakis), verdient eigenlijk ook geen politiek krediet meer. Tegelijkertijd weigeren de eurolanden in alle toonaarden verantwoordelijkheid te nemen voor de macro-economische ravage die is aangericht in Griekenland. De bezuinigingen en lastenverzwaringen waren veel te heftig en hebben de economie in puin gelegd. Ook willen eurolanden nog steeds niet aanvaarden dat niet alle Griekse leningen worden afgelost. Combineer macro-economische incompetentie van de eurolanden met politieke incompetentie in Griekenland en het gevolg is een Grexit met maximale economische schade voor iedereen.
Het scenario waarin Griekenland geen nieuw programma krijgt, gecontroleerd de schulden herstructureert en de banken overeind worden gehouden is mijns inziens economisch het beste. Euroleiders zullen hun politieke kapitaal moeten afschrijven en erkennen dat ze macro-economisch op een dwaalspoor zijn beland. Eurolanden zullen hun onvermijdelijke verliezen aanvaarden. Ze zullen hun kiezers uitleggen dat dit scenario de verliezen minimaliseert voor iedereen, voor Europa en Griekenland. Zelfs de Oostbloklanden zullen eieren voor hun geld kiezen: liever 50 cent op iedere uitgeleende euro terugkrijgen dan helemaal niets. En Griekenland krijgt haar soevereiniteit terug; ze mogen het zelf uitzoeken. Alle toekomstige problemen zijn dan van eigen makelij. Dit scenario is tegelijkertijd politiek het meest naïeve. Het economisch meest verstandige scenario zal worden uitgelegd als een politieke overwinning van Tsipras en Varoufakis op de eurolanden. De eurolanden zullen dit Griekenland niet gunnen. Ze lijken Griekenland juist een afstraffing te willen geven. En zijn daarvoor bereid een historisch ongekend hoge prijs te betalen, met de toekomst van de euro als inzet.
Ook het doormodderscenario kan nog steeds optreden na een overtuigend ja. Ik denk dat dit scenario wat minder waarschijnlijk is dan een Grexit. Zowel de Grieken als de eurolanden zijn het na vijf jaar doormodderen zat. Dit scenario zal zich alleen voltrekken als de huidige generatie politieke leiders zo bang is voor de economische en politieke consequenties van de andere twee scenario’s dat ze macro-economische en politieke incompetentie blijven prefereren boven alles. In het doormodderscenario zijn de problemen rond Griekenland totaal niet opgelost en keren binnen afzienbare tijd weer terug. Het talent voor doormodderen mag in Europa echter nooit worden onderschat.
Auteur
Categorieën