Op Tweede Pinkersterdag fietste ik ’s ochtends rond 9 uur door Elspeet, een dorpje op de Veluwe. Een hachelijke onderneming, omdat ik vele tientallen kerkgangers in stemmige kleding moest ontwijken die er verbaasd van opkeken dat er op dat tijdstip een wielrenner door het dorp reed. In hetzelfde weekend meldde dagblad Trouw dat orthodoxe moslims andere bewoners van de Schilderswijk in Den Haag onder druk zetten om te leven volgens de sharia. Twee verschillende religies die de lokale samenleving beïnvloeden. Toch hebben veel Nederlanders problemen met een sharia in de Schilderwijk, maar veel minder met de mores van strenggelovige christenen. Dat bleek wel toen politici vorige week de Schilderswijk introkken om poolshoogte te nemen. Om dit te begrijpen is het van belang onderscheid te maken tussen een geïntegreerde, multiculturele en geassimileerde samenleving.
Integratie komt tot stand als alle groepen toegeeflijk zijn. Ontmoetingen (en economische transacties) verlopen eenvoudiger wanneer iedereen weet dat dezelfde regels worden gehanteerd en dezelfde taal spreekt. Vanuit maatschappelijk oogpunt is het dus efficiënt als iedereen – naast een eventuele eigen taal en regels – een gezamenlijke taal en dezelfde normen en waarden heeft. Dit betekent bijvoorbeeld respect voor en het delen van kernwaarden van de rechtstaat. Zo ontstaat een geïntegreerde samenleving waarin transacties tussen verschillende groepen plaatsvinden. Dit is het geval in Elspeet. Hoewel men zich daar religieus aan een kant van het spectrum bevindt, is er geen sprake van een andere taal of van gewoontes die ver afstaan van de Nederlandse conventies. Men probeert wel bepaalde gewoontes in stand te houden die de lokale samenleving als groep bij elkaar houdt. Dat gaat gepaard met private en maatschappelijke kosten, maar die blijven veelal binnen de maatschappelijk geaccepteerde normen.
In een multiculturele samenleving leven we naast elkaar met behoud van eigen normen en waarden. Vanuit de invalshoek van nieuwkomers uit islamitische landen zijn keuzes met betrekking tot kosten en baten van een gezamenlijke taal en normen en waarden van belang om een eigen leven in Nederland op te bouwen. Wanneer de kosten van het leren van taal en het begrijpen van de regels, wetten en gewoontes te hoog zijn, vormen ze afgescheiden groepen in een samenleving. Deze groepen spreken met elkaar hun eigen taal en delen gewoontes. Ze integreren niet met andere groepen, omdat er te weinig voordeel te behalen is of een eigen identiteit belangrijk is. Dit effect wordt sterker naarmate de groep nieuwkomers groter is en ze dichter bij elkaar wonen. Zo ontstaat een multiculturele samenleving waarin verschillende culturen naast elkaar bestaan en naast elkaar leven. Dit lijkt het geval in Den Haag en waarschijnlijk ook in andere grote steden waar grote groepen migranten clusteren.
Assimilatie dwingt nieuwkomers te worden zoals wij. In de Verenigde Staten leven van oudsher veel migrantengroepen naast elkaar. Toch riep de Amerikaanse president Woodrow Wilson precies honderd jaar geleden op tot assimilatie. Hij dwong de verschillende groepen Europeanen om zichzelf in de eerste plaats te zien als Amerikanen. Hij zei: “you cannot become thorough Americans if you think of yourselves in groups. America does not consist of groups. A man who thinks of himself as belonging to a particular national group in America has not yet become an American.” Om de daad bij het woord te voegen benoemde hij nieuwkomers die zich er op voorstonden Amerikaan te zijn op hoge posities. Zo wilde hij een moderne Amerikaanse cultuur neerzetten en zelfs versterken. Dit soort beleid gaat gepaard met onevenredig hoge kosten voor nieuwkomers. Zij moeten zich volledig aanpassen aan de normen en waarden van het land waar ze gaan wonen om mee te mogen doen.
Integratie deelt de kosten van zulke aanpassingen: nieuwkomers maken kosten, maar ook de huidige inwoners zijn toegeeflijk. Op die manier ontstaat als het ware een nieuwe cultuur die kenmerken van beiden bevat. In Nederlands is zondag nog steeds een bijzondere dag, waarbij de invulling in Elspeet anders is dan in Den Haag. Wanneer twee culturen naast elkaar leven, worden de kosten van integratie doorgeschoven naar volgende generaties of ontstaan lokale groepen die op zichzelf wonen met eigen gewoonten, zoals we nu ook in meer of mindere mate in beide plaatsen zien. Als we dat niet willen zijn er twee mogelijkheden: assimilatie of elkaar open tegemoet treden waardoor integratie wordt bevorderd, maar waarbij iedereen dat doet met uitgestoken hand.
Auteur
Categorieën