.
Redactioneel ESB
Grote schoonmaak
Z
die relevant zijn voor milieubeleid.
o op gezette momenZo speelt bij het schoonhouden
ten moet het weer
van de straat een sociaal dilemma
gebeuren, de grote
waarbij mensen niet alleen hun eischoonmaak. Het huis
genbelang nastreven maar ook sogaat aan kant, kleine meuk de vuilciale motieven hebben: wat vinden
nisbak in. En afgeleefde banken,
de buren, zien ze wat ik doe, heb ik
kasten en apparatuur, die belanden
niet de plicht mijn straat schoon te
op straat. Weg ermee, dat grofvuil.
houden. De verhandeling van Dur
Maar niet zomaar, want ‘milieu,
en Vollaard in het dossier bijvoormilieu?! Man, ik woon in een voorbeeld laat zien dat meer gemeentréffelijk milieu!’ En dat houden we
telijke schoonmaak in de Rottergraag zo, dus laten we de gemeente
damse Tarwewijk sommige burgers
het vuil ophalen. Maar wat bijzonaanzet tot meer meeliften, maar
der is: nog voordat de vuilniswagen
veel andere juist tot meer eigen inilangsrijdt, is de straat leeg. Blijktiatief. Zonder het open vizier van
baar zijn er mensen die waarde zien
Gelijn Werner
de gedragseconomie op (sociale)
in kapotgeslagen kastwanden en
Eindredacteur ESB
voorkeuren komt dit resultaat niet
bekrabde banken, en deze feilloos
g.werner@sdu.nl
tot stand; het uitgangspunt was
opsporen. Het voorval staat niet op
immers altijd dat burgers maximaal
zichzelf, zoals de weken erna en bij
meeliften.
buurtgenoten blijkt, wanneer grofvuil opnieuw voor dag en dauw verdwenen is. Hier werkt Niet dat een neo-klassieke en een gedragseconomische kijk
een zelfgeorganiseerde afvaldienst, die een slaatje slaat uit op individueel gedrag volledig zijn te scheiden. Zo kan verbuitenkansjes. Misschien maakt hij wel deel uit van een per- dringing van goed gedrag door een actieve overheid wijzen
fect geolied handelsnetwerk, dat onbedoeld bijdraagt aan op meeliftersgedrag, maar ook op verdringing van een socieen efficiënte allocatie van waardeloze dan wel waardevolle ale norm, bijvoorbeeld dat we straatvuil moeten tegengaan.
spullen. De markt ruimt zijn eigen rommel op. Zo zien wij En de stimulans van goed gedrag door meer overheidsingrijpen hoeft niet te betekenen dat burgers sociaal geeconomen het graag, en zo is hoe we gedrag begrijpen.
Heel anders is dat met huisvuil, dat overal maar rondslin- dreven zijn; een prulletje meer of minder maakt weinig uit
gert. Niemand die er brood in ziet, en hoewel iedereen een wanneer de straat al vol ligt. Een gedragseconomisch perschone straat wenst, beperken de meesten hun inzet tot het spectief laat slechts meer ruimte voor alternatieve gedraminimum. Een nette buurt blijft zelden netjes zonder ge- gingen dan rationele reacties op prijsprikkels. Dat maakt
meente die schoonmaak en ophaal van afval organiseert. ons vak uitdagender: begrijpen we precies waarom mensen
En dat gebeurt ook, een welverdiende rol voor de overheid. de straat schoner houden wanneer de gemeente helpt? Het
Maar hoe actief moet ze zijn? Hoe vaak moet ze afval opha- maakt beleidsaanbevelingen scherper: wil de gemeente dat
len en hoe vaak moet ze schoonmaken? Van oudsher zeggen mensen straten schoon houden dan kan ze maar beter het
wij – economen – dat de overheid vooral niet moet door- goede voorbeeld geven.
schieten, het zou elk nut ontnemen om nog zelf de straat Beleidsparadigma’s die stevig leunen op neoklassieke aanschoon te houden. Maar experimenten met gemeentelijke names over menselijk gedrag hoeven op hun beurt niet bij
afvalophaal leren keer op keer dat we het niet bij het rechte het grof vuil, maar behoeven wel grote schoonmaak. Dat
eind hebben: hoe schoner de straat, hoe meer mensen uit gaat niet vanzelf. Dumping van oude ideeën doet meer stof
zichzelf de moeite nemen om de straat schoon te houden. opwaaien dan het inruimen van een plekje voor nieuwe
Overheidsingrijpen verdringt particulier ingrijpen niet, het ideeën; juist beleidsmakers en politici verkiezen status-quo
bevordert deze juist. De moraal van het verhaal: wanneer vaak boven verandering. Dat intenties tot een adaptieve bewe goed naar gedrag kijken, begrijpen we er meer van dan leidspraktijk toch nadrukkelijk aanwezig zijn, is af te lezen
uit de effectieve samenwerking tussen onderzoekers en bemet (toetsing van) economische ideeën alleen.
Voor de economische discipline die deze moraal het sterkst leidsmakers in het dossier. Hoe hieraan een actief gevolg te
uitdraagt, is al even geleden de naam ‘gedragseconomie’ be- geven, is de grote vraag bij het ESB-PBL-symposium op 14
dacht. In het dossier dat u samen met deze ESB ontvangt, november in Den Haag, waarvoor u zich kunt aanmelden
staan concepten en inzichten uit dit vakgebied beschreven via de website.
Jaargang 98 (4672) 8 november 2013
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
663